مشخصات باند فرودگاه

تصور کنید یک هواپیمای غول پیکر مسافربری یا یک جت جنگنده با سرعت سرسام آور در حال فرود یا برخاستن است. این عملیات دقیق و حساس به یک زیرساخت بسیار حیاتی در فرودگاه وابسته است: باند پرواز. بدون باندهایی با مشخصات فنی دقیق و علائم راهنمایی واضح ایمنی عملیات هوانوردی به خطر می افتد. درک اجزا انواع و ویژگی های این سازه عظیم برای فعالان صنعت هوانوردی مهندسان و حتی مسافران کنجکاو اهمیت دارد.

باند فرودگاه چیست و چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟

باند فرودگاه سطحی مشخص و آماده سازی شده در محوطه فرودگاه است که به طور خاص برای انجام عملیات نشست و برخاست هواپیماها طراحی شده است. این سطح باید قادر به تحمل وزن و فشارهای ناشی از هواپیماهای مختلف باشد و اصطکاک لازم برای ترمزگیری و شتاب گیری را فراهم کند. طراحی و ساخت باند نیازمند رعایت دقیق استانداردها و مقررات بین المللی است تا ایمنی پرواز تضمین شود.

مهم ترین ویژگی های یک باند فرودگاه شامل طول و عرض مناسب با توجه به نوع هواپیماهایی که از آن استفاده می کنند مقاومت سطح در برابر وزن و فرسایش شیب مناسب برای زهکشی آب و وجود علائم و چراغ های راهنمایی دقیق برای هدایت خلبانان در شرایط دید مختلف است. جنس سطح باند نیز باید به گونه ای باشد که در شرایط آب و هوایی گوناگون عملکرد قابل قبولی داشته باشد.

انواع باند

باندهای فرودگاه بر اساس جنس سطحشان به دو دسته اصلی تقسیم می شوند. دسته اول باندهای طبیعی هستند که سطحی غیرمصنوعی دارند. این نوع باندها ممکن است از چمن خاک شن ماسه نمک یا حتی یخ تشکیل شده باشند و بیشتر در فرودگاه های کوچک مناطق دورافتاده یا برای کاربردهای خاص مورد استفاده قرار می گیرند. ویژگی های این باندها به شدت به شرایط محیطی و آب و هوایی منطقه وابسته است.

دسته دوم باندهای مصنوعی هستند که با استفاده از مصالح ساخت دست بشر ساخته می شوند. رایج ترین مصالح برای ساخت باندهای مصنوعی آسفالت و بتن یا ترکیبی از این دو هستند. باندهای مصنوعی مقاومت و دوام بسیار بالاتری دارند و قادر به پذیرش ترافیک هوایی سنگین تر و هواپیماهای بزرگ تر هستند. این نوع باندها در اکثر فرودگاه های بزرگ و بین المللی استفاده می شوند و با کدهای اختصاری مانند ASP (آسفالت) یا CON (بتن) در نقشه های هوانوردی مشخص می شوند.

طراحی باند فرودگاه

طراحی باند فرودگاه یک فرآیند پیچیده مهندسی است که عوامل متعددی در آن نقش دارند. یکی از حیاتی ترین عوامل جهت وزش باد غالب در منطقه است. باندها معمولاً در راستای باد غالب ساخته می شوند تا هواپیماها بتوانند در جهت مخالف باد فرود آمده یا برخاسته و از نیروی باد برای کمک به کاهش سرعت در فرود یا افزایش سرعت در برخاست استفاده کنند. به همین دلیل بسیاری از فرودگاه های بزرگ دارای چندین باند با جهت گیری های مختلف هستند.

عوامل دیگر شامل نوع و اندازه هواپیماهایی که قرار است از باند استفاده کنند ارتفاع فرودگاه از سطح دریا شرایط آب و هوایی منطقه (مانند دما و میزان بارش) و ویژگی های جغرافیایی و توپوگرافی محل احداث فرودگاه است. این عوامل مستقیماً بر طول عرض شیب و مقاومت مورد نیاز برای سطح باند تأثیر می گذارند. طراحی باید به گونه ای باشد که حداکثر ایمنی و کارایی برای انواع عملیات پروازی فراهم شود.

طول استاندارد باند فرودگاه

طول باند فرودگاه یکی از مهم ترین مشخصات آن است و مستقیماً به نوع و وزن هواپیماهایی که قرار است از آن استفاده کنند بستگی دارد. هواپیماهای بزرگتر و سنگین تر برای رسیدن به سرعت لازم برای برخاستن یا توقف کامل پس از فرود به طول باند بیشتری نیاز دارند. استانداردهای سازمان بین المللی هوانوردی غیرنظامی (ایکائو) حداقل طول های مورد نیاز را بر اساس وزن هواپیماها مشخص می کند.

برای هواپیماهای با وزن کمتر از حدود ۹۰ تن حداقل طول باند استاندارد ۱۸۲۹ متر در سطح دریا توصیه می شود. برای هواپیماهای سنگین تر این طول به حداقل ۲۴۳۸ متر در سطح دریا افزایش می یابد. ارتفاع فرودگاه از سطح دریا نیز عامل مهمی است؛ هرچه فرودگاه مرتفع تر باشد هوای رقیق تر است و موتورهای هواپیما نیروی کمتری تولید می کنند بنابراین طول باند بیشتری برای برخاستن نیاز است. همچنین دمای بالاتر هوا نیز به دلیل کاهش چگالی هوا نیاز به طول باند بیشتری را ایجاب می کند.

بخش ها و علامت های باند فرودگاه

باند فرودگاه تنها شامل سطح اصلی نیست بلکه بخش ها و علامت های مختلفی دارد که هر کدام نقش حیاتی در هدایت خلبانان و تضمین ایمنی عملیات پروازی ایفا می کنند. این علامت ها به صورت خطوط و نشانه های رنگی روی سطح باند کشیده می شوند و در شب یا شرایط دید کم توسط چراغ ها مشخص می شوند.

خطوط لبه باند

خطوط لبه باند خطوط ممتد سفیدی هستند که در دو طرف باند اصلی کشیده می شوند و مرزهای کناری باند را مشخص می کنند. این خطوط به خلبانان کمک می کنند تا موقعیت دقیق خود را نسبت به عرض باند تشخیص دهند به خصوص در هنگام فرود و برخاست و همچنین در شرایط دید محدود.

آستانه باند

آستانه باند (Runway Threshold) ابتدای قسمتی از باند است که برای فرود یا برخاستن هواپیما در شرایط عادی قابل استفاده است. این منطقه با خطوط عریضی عمود بر محور باند مشخص می شود. در برخی موارد آستانه باند ممکن است جابه جا شده باشد.

شماره باند

هر باند فرودگاه با یک عدد دو رقمی بین ۰۱ تا ۳۶ نام گذاری می شود. این عدد نشان دهنده جهت مغناطیسی باند (آزیموت) است که در عدد ۱۰ ضرب شده و به نزدیک ترین عدد صحیح گرد می شود. برای مثال باندی که جهت مغناطیسی آن حدود ۹۰ درجه است با عدد ۰۹ نام گذاری می شود. اگر یک باند از هر دو جهت قابل استفاده باشد دو شماره متفاوت خواهد داشت که اختلاف آن ها ۱۸ است (مثلاً ۰۹ و ۲۷).

منطقه ایمن

منطقه ایمن باند (Runway Safety Area) منطقه ای تعریف شده در اطراف باند اصلی است که عاری از هرگونه مانع بوده و به گونه ای آماده سازی شده که در صورت انحراف هواپیما از باند آسیب ها به حداقل برسد. این منطقه معمولاً صاف و تسطیح شده است.

آستانه جابه جایی

آستانه جابه جایی (Displaced Threshold) قسمتی از باند در ابتدای آن است که برای فرود (تاچ داون) قابل استفاده نیست اما ممکن است برای تاکسی کردن یا برخاستن مورد استفاده قرار گیرد. این وضعیت معمولاً به دلیل وجود موانعی در مسیر نزدیک شدن به باند ایجاد می شود و با علامت های خاصی روی باند مشخص می گردد.

منطقه فرود

منطقه فرود (Touchdown Zone) قسمتی از باند است که خلبانان هدف قرار می دهند تا چرخ های هواپیما برای اولین بار با سطح باند تماس پیدا کنند. این منطقه با دسته ای از خطوط موازی با محور باند در دو طرف خط مرکزی مشخص می شود و طول آن معمولاً حدود ۹۰۰ متر از آستانه باند است.

نقطه هدف

نقطه هدف (Aiming Point) علامتی بزرگ و برجسته روی باند است که معمولاً در فاصله مشخصی از آستانه باند (معمولاً حدود ۳۰۰ متر) قرار دارد و به عنوان نقطه ای برای نشانه روی خلبان در هنگام فرود عمل می کند. این علامت به خلبان کمک می کند تا زاویه و مسیر صحیح نزدیک شدن به باند را حفظ کند.

خط مرکزی باند

خط مرکزی باند (Runway Centerline) یک خط ممتد یا منقطع است که در طول محور طولی باند کشیده شده و مرکز باند را مشخص می کند. این خط مهم ترین راهنما برای خلبانان در حفظ مسیر مستقیم در هنگام حرکت روی باند فرود و برخاست است. در شب یا شرایط دید کم این خط با چراغ های سفید رنگ مشخص می شود.

چراغ های فرودگاه

چراغ های فرودگاه مجموعه پیچیده ای از سیستم های روشنایی هستند که نقش حیاتی در هدایت هواپیماها در شب شرایط دید کم مانند مه یا باران شدید و همچنین در طول روز در برخی موارد ایفا می کنند. این چراغ ها در رنگ ها و الگوهای مختلفی وجود دارند که هر کدام پیام خاصی را به خلبانان منتقل می کنند.

از مهم ترین چراغ ها می توان به چراغ های لبه باند (سفید) چراغ های آستانه باند (سبز) چراغ های انتهای باند (قرمز) چراغ های خط مرکزی باند (سفید در بخش اولیه قرمز و سفید یا قرمز در بخش انتهایی) و چراغ های راهنمایی در مسیرهای تاکسی وی (آبی و سبز) اشاره کرد. چراغ های نشانگر شیب فرود (PAPI یا VASI) نیز به خلبانان کمک می کنند تا زاویه صحیح نزدیک شدن به باند را حفظ کنند. چراغ گردان بیکن فرودگاه نیز برای مشخص کردن موقعیت فرودگاه از فواصل دور استفاده می شود.

نام گذاری باند ها

نام گذاری باندها بر اساس جهت مغناطیسی آن ها انجام می شود. این جهت گیری برای خلبانان بسیار مهم است زیرا قطب نمای مغناطیسی یکی از ابزارهای اصلی ناوبری در هواپیما است. عدد دو رقمی باند از گرد کردن جهت مغناطیسی (آزیموت) تقسیم بر ۱۰ به نزدیک ترین عدد صحیح به دست می آید. برای مثال باندی با جهت مغناطیسی ۲۶۷ درجه پس از تقسیم بر ۱۰ (۲۶.۷) و گرد کردن به ۲۷ نام گذاری می شود (باند ۲۷).

اگر فرودگاهی دارای باندهای موازی باشد برای تفکیک آن ها از حروف L (Left) C (Center) و R (Right) در کنار عدد استفاده می شود. برای مثال باندهای موازی ممکن است با نام های 27L, 27C, و 27R مشخص شوند. این سیستم نام گذاری بین المللی است و به خلبانان در سراسر جهان امکان می دهد تا به سرعت و به راحتی باند مورد نظر خود را شناسایی کنند.

اصطلاحات رایج در باند

در عملیات هوانوردی مربوط به باند فرودگاه اصطلاحات خاصی برای توصیف فواصل و بخش های مختلف باند استفاده می شود که برای خلبانان و کنترلرهای ترافیک هوایی اهمیت دارند. درک این اصطلاحات برای برنامه ریزی پرواز و عملیات ایمن ضروری است.

مهم ترین این اصطلاحات عبارتند از: TORA (Takeoff Run Available) که نشان دهنده طول باند قابل استفاده برای شتاب گرفتن هواپیما قبل از برخاستن است. TODA (Takeoff Distance Available) که شامل TORA به علاوه طول هر Clearway (منطقه عاری از مانع فراتر از انتهای باند که برای برخاست استفاده می شود) است. ASDA (Accelerate-Stop Distance Available) که شامل TORA به علاوه طول هر Stopway (منطقه اضطراری برای توقف هواپیما پس از لغو برخاست) است. و LDA (Landing Distance Available) که نشان دهنده طول باند قابل استفاده برای فرود هواپیما از آستانه باند است.

طول باند فرودگاه چقدر است؟

طول باند فرودگاه متغیر است و به نوع هواپیماها ارتفاع از سطح دریا و دما بستگی دارد. برای هواپیماهای بزرگ معمولاً حداقل ۲۴۳۸ متر در سطح دریا نیاز است اما می تواند برای هواپیماهای بزرگتر و فرودگاه های مرتفع تر به بیش از ۵۰۰۰ متر نیز برسد.

انواع باند فرودگاه کدامند؟

باندهای فرودگاه به دو دسته اصلی طبیعی (مانند چمن شن یخ) و مصنوعی (ساخته شده از آسفالت بتن یا ترکیبی از آن ها) تقسیم می شوند. نوع مصنوعی رایج تر و برای هواپیماهای بزرگ مناسب تر است.

علائم باند فرودگاه چه معنایی دارند؟

علائم روی باند شامل خطوط اعداد و نشانه ها هستند که اطلاعات حیاتی مانند مرکز و لبه های باند آستانه فرود منطقه فرود نقطه هدف و شماره باند (جهت مغناطیسی) را به خلبانان ارائه می دهند.

چراغ های باند فرودگاه چه کاربردی دارند؟

چراغ ها برای هدایت هواپیماها در شب یا شرایط دید کم استفاده می شوند. آن ها شامل چراغ های لبه مرکز آستانه و انتهای باند با رنگ ها و الگوهای مختلف هستند که مسیر جهت و بخش های قابل استفاده باند را مشخص می کنند.

علت نامگذاری باندهای فرودگاه چیست؟

باندهای فرودگاه بر اساس جهت مغناطیسی آن ها نامگذاری می شوند. عدد دو رقمی باند (بین ۰۱ تا ۳۶) نشان دهنده جهت مغناطیسی باند است که به نزدیکترین ده درجه گرد شده است. این امر ناوبری خلبانان را تسهیل می کند.

عرض استاندارد باند فرودگاه چقدر است؟

عرض باند فرودگاه نیز بسته به رده فرودگاه و نوع هواپیماهای مورد استفاده متفاوت است. برای فرودگاه های بزرگ مسافربری عرض باند معمولاً بین ۴۵ تا ۶۰ متر است اما در برخی فرودگاه های نظامی ممکن است بسیار بیشتر باشد.

باند فرودگاه از چه جنسی ساخته می شود؟

باندهای فرودگاه مصنوعی عمدتاً از آسفالت بتن یا ترکیبی از هر دو ساخته می شوند. انتخاب جنس به عواملی مانند ترافیک مورد انتظار شرایط آب و هوایی و هزینه ها بستگی دارد. باندهای طبیعی می توانند از چمن شن خاک یا یخ باشند.