معرفی تنگه شیرز

ایران سرزمینی با تنوع بی نظیر جغرافیایی گنجینه ای از جاذبه های طبیعی را در دل خود جای داده است. در میان کوهستان های سترگ زاگرس در غرب کشور پدیده ای شگفت انگیز نهفته که با زیبایی خیره کننده و رازهای پنهانش هر طبیعت گردی را مجذوب می کند. تنگه شیرز دره ای رویایی در استان لرستان که به درستی لقب «گرند کانیون ایران» را به خود اختصاص داده است. این ناحیه که به عنوان یک ژئوپارک در فهرست آثار ملی و حتی یونسکو به ثبت رسیده تنها یک منظره طبیعی نیست بلکه موزه ای زنده از تاریخ زمین شناسی و حیات باستانی منطقه محسوب می شود. دیواره های رسوبی لایه لایه چشمه های زلال رودخانه خروشان غارهای اسرارآمیز و پوشش گیاهی خاص همگی دست به دست هم داده اند تا شیرز را به مقصدی بی بدیل برای علاقه مندان به طبیعت گردی زمین شناسی و باستان شناسی تبدیل کنند. اما این پدیده طبیعی در کجا واقع شده و چه ویژگی هایی آن را تا این حد خاص کرده است؟ چه دیدنی هایی در دل این تنگه انتظار شما را می کشند و چگونه می توان به این بهشت پنهان دسترسی یافت؟ این مقاله راهنمای جامع شما برای آشنایی با تنگه شیرز از موقعیت جغرافیایی و تاریخچه اش گرفته تا جاذبه ها مسیرهای دسترسی و نکات ضروری برای بازدید است.

تنگه شیرز کجاست

تنگه شیرز این شاهکار طبیعی ایران در استان لرستان در نزدیکی مرز سه استان لرستان ایلام و کرمانشاه واقع شده است. این دره عمیق و چشم نواز در فاصله تقریبی ۵۰ تا ۵۵ کیلومتری شمال شهرستان کوهدشت قرار دارد. از نظر تقسیمات کشوری بخشی از این تنگه در منطقه زردلان و اولادقباد شهرستان کوهدشت جای می گیرد. موقعیت آن در دامنه های رشته کوه های زاگرس آب و هوایی خاص و طبیعتی بکر به آن بخشیده است. رودخانه سیمره یکی از مهم ترین رودخانه های غرب کشور در نزدیکی این تنگه جریان دارد و آب های شیرز نیز نهایتاً به این رودخانه می پیوندند. تنگه شیرز حدود پنج کیلومتر طول دارد و ویژگی بارز آن دیواره های بلند و صخره ای است که ارتفاع آن ها در برخی نقاط به ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر نیز می رسد. این دیواره ها در ابتدای مسیر و نزدیک روستای گدارگه شیب کمتری دارند و هرچه به انتهای دره در بخش هفت رک نزدیک تر می شویم بر شیب و ارتفاع آن ها افزوده می شود.

تاریخچه و نامگذاری تنگه شیرز

قدمت زمین شناختی تنگه شیرز به میلیون ها سال پیش بازمی گردد. ساختار لایه ای صخره ها و دیواره های این تنگه نتیجه فرسایش طولانی مدت آب و باد بر روی رسوبات آهکی و ماسه سنگی است که در دوران های مختلف زمین شناسی تشکیل شده اند. این منطقه نه تنها از نظر زمین شناسی بلکه از منظر باستان شناسی نیز اهمیت فوق العاده ای دارد. شواهد نشان می دهد که منطقه اطراف تنگه شیرز در دوران پیش از تاریخ به ویژه در عصر پارینه سنگی محل سکونت انسان ها بوده است. غارهای متعددی در طول دره و نواحی اطراف آن کشف شده اند که قدمت برخی از آن ها به ۲۰ هزار سال قبل می رسد و آثار زندگی غارنشینی در آن ها مشهود است. کشف اشیاء تاریخی مانند مفرغ در این ناحیه اهمیت تاریخی منطقه را دوچندان می کند هرچند متأسفانه برخی از این آثار مورد غارت قرار گرفته اند. علاوه بر این وجود درختان زیتون هزارساله «وره زرده» در نزدیکی تنگه گواهی بر قدمت و اهمیت طبیعی این منطقه است که به ثبت ملی رسیده اند.

درباره وجه تسمیه و نامگذاری تنگه شیرز اطلاعات دقیقی در دست نیست و ریشه این نام در هاله ای از ابهام قرار دارد. بومیان منطقه معتقدند که «شیرز» اصطلاحی محلی است که سینه به سینه نقل شده و معنای مشخصی حتی در زبان محلی ندارد. تلفظ آهنگین و متفاوت این واژه در لهجه های مختلف منطقه ریشه یابی آن را دشوارتر کرده است. افسانه ها و گمانه زنی های متفاوتی در این باره مطرح است؛ برخی آن را مرتبط با نام پادشاهان باستانی منطقه (مانند شیرزاد) یا شباهت اشکال صخره ها به حیواناتی نظیر شیر می دانند. برخی دیگر ترکیبی از واژه های «شیر» و «زر» را مطرح می کنند که به مرور زمان به «شیرز» تبدیل شده است. با این حال هیچ کدام از این تئوری ها مستند و قابل اثبات نیستند و غالب تاریخ شناسان و زبان شناسان بر این باورند که نام شیرز تلفظی بومی است که ریشه دقیق آن ناشناخته باقی مانده است.

ویژگی های طبیعی تنگه شیرز

تنگه شیرز با تلفیق بی نظیر صخره های عظیم و جریان حیات بخش آب اکوسیستمی منحصربه فرد را به نمایش می گذارد. دیواره های بلند رسوبی که در طول میلیون ها سال توسط عوامل طبیعی شکل گرفته اند اصلی ترین المان بصری این تنگه هستند. این دیواره ها با لایه های رنگارنگ و بافت های متنوع داستانی از تاریخ زمین را روایت می کنند. در میان این ساختارهای سنگی خشن و باشکوه رودخانه پرآب شیرز که از چشمه های متعدد و سرازیر شدن آب از ارتفاعات سرچشمه می گیرد جریانی دائمی و حیاتی دارد. صدای دلنشین آب در سکوت دره می پیچد و طراوت خاصی به محیط می بخشد. وجود آب دائمی امکان رشد پوشش گیاهی متنوعی را در این منطقه فراهم کرده است. درختان بلوط انجیر وحشی انگور و آلو در میان شکاف صخره ها و در حاشیه رودخانه روییده اند و تضادی زیبا با دیواره های سنگی ایجاد می کنند. دالان ها و فضاهای تودرتو در دل صخره ها از دیگر ویژگی های طبیعی این تنگه هستند که عبور از آن ها تجربه ای هیجان انگیز را رقم می زند. این ترکیب از صخره آب و پوشش گیاهی تنگه شیرز را به یکی از زیباترین و بکرترین دره های ایران تبدیل کرده است.

مهمترین دیدنی های تنگه شیرز

تنگه شیرز مجموعه ای از جاذبه های طبیعی خیره کننده را در خود جای داده که هر کدام به تنهایی ارزش بازدید دارند. پیمایش در این دره مسیری است که شما را از کنار این شگفتی ها عبور می دهد:

غار پل خدا

در انتهای مسیر اصلی تنگه شیرز یکی از جذاب ترین پدیده های طبیعی آن قرار دارد: غار طبیعی پل خدا. این غار در واقع یک دالان سنگی است که رودخانه از میان آن عبور می کند و به همین دلیل به «پل خدا» شهرت یافته است. طول این غار حدود ۱۵۰ متر تخمین زده می شود و به دلیل عمق و سقف بلند نور خورشید به ندرت به داخل آن نفوذ می کند. این ویژگی باعث شده تا آب جاری در داخل غار حتی در فصول گرم سال نیز بسیار سرد باشد. پیمایش در داخل غار نیازمند آمادگی و احتیاط است؛ کف غار پوشیده از سنگ های رودخانه ای است که ممکن است تیز باشند بنابراین پوشیدن کفش مناسب و مقاوم ضروری است. همچنین به دلیل تاریکی مطلق در بخش هایی از غار همراه داشتن چراغ قوه یا هدلامپ برای عبور ایمن الزامی است.

مناره سنگی

یکی از نمادهای بصری و دیدنی برجسته تنگه شیرز ستون سنگی عظیمی است که به «مناره شیرز» معروف است. این مناره نتیجه میلیون ها سال فرسایش طبیعی بر اثر باد باران و عوامل جوی بر روی دیواره های رسوبی تنگه است. این فرسایش تدریجی باعث شده تا بخشی از صخره به صورت یک ستون عمودی و منفرد باقی بماند و شکلی شبیه به یک مناره به خود بگیرد. مناره سنگی شیرز با ارتفاعی حدود ۸۰ متر و قطر تقریبی ۱۰ متر با شکوه در میان دره ایستاده و عظمت طبیعت و قدرت فرسایش را به رخ می کشد. این پدیده زمین شناختی سوژه ای عالی برای عکاسی و تماشای زیبایی های منحصربه فرد تنگه محسوب می شود.

آبشارهای تنگه شیرز

تنگه شیرز به واسطه چشمه های متعدد و جریان رودخانه محل پیدایش آبشارهای کوچک و بزرگی است که بر زیبایی و طراوت آن می افزایند. یکی از معروف ترین این آبشارها که گاهی به نام «آبشار پرندگان» نیز شناخته می شود از میان صخره های بلند به پایین سرازیر می شود. نامگذاری این آبشار به دلیل وجود حفره ها و شکاف هایی در دیواره های اطراف آن است که محل لانه سازی و زندگی پرندگان کوچک محسوب می شود. تماشای پرواز این پرندگان در کنار ریزش آب منظره ای دلنشین و فراموش نشدنی ایجاد می کند. علاوه بر این آبشار اصلی در طول مسیر پیمایش دره شیرز با آبشارهای کوچک تر و آبریزهای فصلی و دائمی دیگری نیز مواجه خواهید شد که هر یک زیبایی خاص خود را دارند و طراوت بخش مسیر هستند.

رودخانه دره شیرز

رودخانه شیرز شریان حیاتی این تنگه است و نقش اصلی را در شکل گیری و پایداری اکوسیستم آن ایفا می کند. این رودخانه که از چشمه های فراوان و سرازیر شدن آب از ارتفاعات زاگرس تغذیه می شود جریانی دائمی دارد و حتی در فصل تابستان نیز پرآب است. آب زلال و خنک رودخانه در طول دره جاری است و در نقاط مختلف حوضچه ها و بخش های عمیق تری را تشکیل می دهد. صدای جریان آب عنصری جدایی ناپذیر از تجربه حضور در تنگه شیرز است و آرامش خاصی به فضا می بخشد. این رودخانه زیستگاه انواع آبزیان از جمله ماهی قزل آلا است و اگر اهل ماهیگیری باشید می توانید با رعایت اصول محیط زیست تجربه صید ماهی را نیز در این منطقه داشته باشید. پیمایش در بخش هایی از تنگه مستلزم عبور از میان یا کنار این رودخانه است.

دیواره های رسوبی

دیواره های رسوبی بلند و پرشیب مشخصه بارز و اصلی تنگه شیرز هستند که به آن لقب «گرند کانیون ایران» را بخشیده اند. این دیواره ها که ارتفاعشان به ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر می رسد از لایه های متعددی از سنگ های رسوبی با رنگ ها و بافت های متفاوت تشکیل شده اند. میلیون ها سال فرسایش توسط آب و باد این لایه ها را آشکار کرده و اشکال و فرم های متنوعی را در آن ها ایجاد کرده است. تماشای این دیواره های عظیم و لایه لایه عظمت مقیاس زمانی زمین شناسی و قدرت فرسایش را به خوبی نشان می دهد. این ساختارها نه تنها از نظر بصری خیره کننده هستند بلکه برای زمین شناسان نیز اهمیت فراوانی دارند و اطلاعات ارزشمندی درباره تاریخچه زمین شناختی منطقه ارائه می دهند. این دیواره ها در طول مسیر دره چشم اندازهای دراماتیک و باشکوهی را خلق می کنند.

مسیرهای دسترسی به تنگه شیرز

دسترسی به تنگه شیرز عمدتاً از طریق شهرستان کوهدشت در استان لرستان امکان پذیر است. این مسیر به عنوان اصلی ترین و مناسب ترین راه برای رسیدن به این منطقه شناخته می شود. برای دسترسی از کوهدشت باید وارد جاده ای شوید که به سمت منطقه اولادقباد و بخش زردلان می رود. این جاده بیشتر مسیر آسفالت است اما حدود دو کیلومتر پایانی آن خاکی است. خودروهای سواری معمولاً می توانند تا انتهای بخش خاکی و ابتدای مسیر پیاده روی تنگه پیش بروند. در این محل فضایی برای پارک خودرو در نظر گرفته شده است. پس از پارک خودرو ادامه مسیر به داخل تنگه نیازمند پیمایش پیاده است. مسیر دیگری نیز برای دسترسی وجود دارد که از سمت استان کرمانشاه می گذرد اما مسیر کوهدشت به دلیل کیفیت بهتر جاده و نزدیکی معمولاً ترجیح داده می شود.

فاصله تا شهرهای اطراف تنگه شیرز

برای برنامه ریزی سفر به تنگه شیرز دانستن فاصله آن تا شهرهای اصلی اطراف می تواند مفید باشد. نزدیک ترین شهر بزرگ به تنگه شهرستان کوهدشت در استان لرستان است که فاصله آن تا ابتدای تنگه حدود ۵۰ تا ۵۵ کیلومتر است. مرکز استان لرستان شهر خرم آباد نیز در فاصله تقریبی ۱۴۱ کیلومتری از تنگه شیرز قرار دارد. این فواصل نشان می دهد که برای دسترسی به تنگه معمولاً باید ابتدا خود را به یکی از این شهرها رسانده و سپس با خودروهای شخصی یا تاکسی های محلی به سمت تنگه حرکت کرد. برنامه ریزی برای زمان سفر بر اساس این فواصل به مدیریت بهتر زمان و انرژی کمک می کند.

بهترین زمان سفر به تنگه شیرز

با توجه به موقعیت کوهستانی و قرارگیری تنگه شیرز در دامنه های زاگرس آب و هوای این منطقه در نیمه اول سال با نیمه دوم سال تفاوت قابل توجهی دارد. بهترین زمان برای بازدید از تنگه شیرز فصل بهار و تابستان است. در فصل بهار به ویژه از اواسط فروردین تا پایان اردیبهشت طبیعت منطقه در اوج زیبایی و طراوت خود قرار دارد. هوا معتدل و دلپذیر است و رودخانه و آبشارها پرآب هستند. بارش های بهاری ممکن است رخ دهد اما معمولاً مزاحمتی جدی برای بازدید ایجاد نمی کنند. در فصل تابستان هوا در منطقه گرم تر می شود اما به دلیل وجود رودخانه و عمق تنگه داخل دره معمولاً خنک تر از مناطق اطراف است. حجم آب رودخانه در تابستان نیز همچنان مناسب است. سفر در نیمه دوم سال یعنی پاییز و زمستان به دلیل سرمای هوا احتمال بارش برف و باران شدید و خطر وقوع سیلاب در تنگه توصیه نمی شود. دیواره های تنگه در زمان بارندگی ممکن است ریزش داشته باشند و پیمایش در مسیرهای لغزنده و پرآب خطرناک است.

اقامت در تنگه شیرز

تنگه شیرز یک منطقه طبیعی بکر و دست نخورده است و در داخل خود تنگه هیچ گونه امکانات رفاهی اقامتگاه رسمی یا هتل وجود ندارد. این بکر بودن بخشی از جذابیت آن برای طبیعت گردان حرفه ای است. اگر قصد دارید شب را در منطقه شیرز سپری کنید تنها گزینه ممکن کمپینگ و چادر زدن در فضای باز است. با این حال باید توجه داشت که کمپینگ در این منطقه نیازمند تجهیزات کامل و حرفه ای کمپینگ از جمله چادر مناسب کیسه خواب گرم وسایل پخت و پز و سایر لوازم ضروری است. همچنین به دلیل نبود امکانات باید تمام نیازهای خود از جمله آب آشامیدنی و غذا را از قبل تأمین کنید. گزینه دیگر برای اقامت استفاده از اقامتگاه ها یا هتل های موجود در شهرهای نزدیک مانند کوهدشت است. پس از بازدید از تنگه در طول روز می توانید برای اقامت شبانه به این شهرها بازگردید.

جاهای دیدنی اطراف تنگه شیرز

منطقه اطراف تنگه شیرز و شهرستان کوهدشت غنی از جاذبه های تاریخی و طبیعی دیگر است که می توانید در سفر خود به لرستان از آن ها نیز بازدید کنید. برخی از این دیدنی ها عبارتند از:

دره سرطرهان

دره سرطرهان یکی دیگر از دره های زیبا و دیدنی در نزدیکی تنگه شیرز و در مسیر رودخانه سیمره است. این دره نیز مانند شیرز دارای طبیعتی بکر و چشم نواز است و رودخانه سیمره از میان آن می گذرد. دره سرطرهان علاوه بر زیبایی های طبیعی از نظر مردم شناسی نیز اهمیت دارد چرا که محل سکونت چندین طایفه از اقوام لر و لک است. بازدید از این دره می تواند فرصتی برای آشنایی با فرهنگ و زندگی عشایر و روستاییان منطقه باشد و تجربه ای مکمل در کنار طبیعت گردی در تنگه شیرز فراهم آورد.

پل سی پله

استان لرستان به دلیل وجود رودخانه های پرآب دارای پل های تاریخی متعددی است که بر روی این رودخانه ها بنا شده اند. پل سی پله یکی از این آثار باستانی مهم است که بر روی رودخانه سیمره در نزدیکی منطقه تنگه شیرز قرار دارد. این پل تاریخی که قدمت آن به دوران ساسانیان بازمی گردد شاهکاری از معماری و مهندسی باستانی محسوب می شود. بازدید از پل سی پله فرصتی برای آشنایی با تاریخ و تمدن منطقه و تماشای سازه ای باستانی در دل طبیعت زیبا است. این پل به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده و یکی از مقاصد گردشگری تاریخی در نزدیکی کوهدشت محسوب می شود.

غار میر ملاس

غار میر ملاس یکی دیگر از جاذبه های تاریخی مهم در نزدیکی شهرستان کوهدشت است که به دلیل وجود نقاشی های صخره ای باستانی شهرت جهانی دارد. این غار یکی از قدیمی ترین زیستگاه های انسان در منطقه بوده و نقوش حک شده بر دیواره های آن اطلاعات ارزشمندی درباره زندگی و هنر انسان های هزاران سال پیش ارائه می دهند. قدمت این نقاشی ها به دوران پارینه سنگی بازمی گردد و تماشای آن ها تجربه ای بی نظیر از سفر در زمان است. غار میر ملاس یکی از مهم ترین سایت های باستان شناسی در ایران محسوب می شود و مورد توجه پژوهشگران و گردشگران علاقه مند به تاریخ و باستان شناسی قرار دارد.

منطقه جنگلی بلوران

در نزدیکی تنگه شیرز منطقه جنگلی بلوران قرار دارد که با پوشش گیاهی خود تنوع اکوسیستم منطقه را تکمیل می کند. هرچند تنگه شیرز بیشتر با صخره ها و رودخانه شناخته می شود اما وجود این منطقه جنگلی در نزدیکی آن فرصتی برای تجربه طبیعت متفاوت را فراهم می آورد. منطقه بلوران با درختان بلوط و سایر گونه های گیاهی فضایی دلپذیر برای پیاده روی و لذت بردن از هوای پاک کوهستان است. این منطقه می تواند بخشی از برنامه سفر شما به لرستان باشد تا علاوه بر دره های عمیق و صخره ای از طبیعت جنگلی نیز دیدن کنید.

تجهیزات مورد نیاز برای بازدید از تنگه شیرز

بازدید از تنگه شیرز نیازمند آمادگی و همراه داشتن تجهیزات مناسب است چرا که این منطقه بکر و فاقد امکانات رفاهی معمول است. مسیر پیمایش در تنگه شامل بخش هایی با مسیر سنگی لغزنده و گاهی عبور از داخل آب رودخانه است. بنابراین پوشیدن کفش مناسب برای طبیعت گردی یا کوه نوردی که مقاوم و ضدآب باشد از اهمیت بالایی برخوردار است. از پوشیدن کفش های روباز یا نامناسب اکیداً خودداری کنید. همراه داشتن یک دست لباس اضافه ضروری است زیرا ممکن است لباس هایتان در اثر تماس با آب خیس شوند. برای پیمایش در داخل غار پل خدا که تاریک است داشتن چراغ قوه یا هدلامپ الزامی است. یک کوله پشتی سبک برای حمل آب آشامیدنی کافی مقداری خوراکی کلاه برای محافظت در برابر آفتاب و یک دست لباس گرم اضافه (حتی در فصول گرم به دلیل سردی آب غار) توصیه می شود. اگر قصد کمپینگ دارید تجهیزات کامل شب مانی شامل چادر کیسه خواب و وسایل پخت و پز را به همراه داشته باشید. همچنین در نظر داشته باشید که آنتن دهی تلفن همراه در بسیاری از نقاط تنگه ضعیف یا قطع است بنابراین آمادگی لازم را برای ارتباطات داشته باشید.

پیمایش دره شیرز

پیمایش دره شیرز تجربه ای هیجان انگیز و در عین حال نیازمند آمادگی جسمانی و احتیاط است. مسیر اصلی پیمایش از ابتدای تنگه آغاز می شود و در امتداد رودخانه ادامه می یابد و نهایتاً به غار پل خدا در انتهای دره می رسد. این مسیر حدود پنج کیلومتر طول دارد. بخشی از مسیر شامل راه رفتن بر روی سنگ ها و مسیرهای پاکوب است اما در قسمت هایی نیز باید از داخل آب رودخانه عبور کرد. عمق آب در بخش های مختلف متفاوت است و ممکن است در برخی نقاط به زانو یا حتی بالاتر برسد. دیواره های بلند تنگه در طول مسیر شما را همراهی می کنند و مناظر طبیعی مانند آبشارها مناره سنگی و اشکال فرسایشی مختلف قابل مشاهده هستند. پیمایش کامل مسیر رفت و برگشت تا غار پل خدا بسته به سرعت و توقف ها می تواند چند ساعت طول بکشد. این پیمایش برای کودکان بسیار خردسال سالمندان یا افرادی که مشکلات جسمانی دارند و توانایی پیاده روی طولانی در مسیر ناهموار و عبور از آب را ندارند ممکن است دشوار باشد. آمادگی جسمانی مناسب همراه داشتن تجهیزات لازم و رعایت نکات ایمنی در طول مسیر پیمایش دره شیرز ضروری است.

تنگه شیرز در کدام استان واقع شده است؟

تنگه شیرز در استان لرستان در فاصله حدود ۵۰ تا ۵۵ کیلومتری شمال شهرستان کوهدشت قرار دارد.

چرا به تنگه شیرز لقب گرند کانیون ایران را داده اند؟

به دلیل دیواره های رسوبی بسیار بلند عمیق و لایه لایه که شباهت زیادی به دره عمیق گرند کانیون در کشور آمریکا دارد.

برای بازدید از تنگه شیرز چه وسایلی لازم است؟

کفش مناسب پیاده روی در طبیعت و آب آب و خوراکی کافی چراغ قوه یا هدلامپ برای غار لباس اضافه و کلاه از وسایل ضروری هستند.

آیا بازدید از تنگه شیرز برای همه سنین مناسب است؟

خیر به دلیل مسیر ناهموار سنگی و لزوم عبور از آب بازدید از آن برای کودکان بسیار خردسال سالمندان یا افرادی با مشکلات جسمانی دشوار است.

آیا در تنگه شیرز امکان اقامت شبانه وجود دارد؟

خیر در داخل تنگه امکانات اقامتی رسمی وجود ندارد. اقامت شبانه فقط به صورت کمپینگ با تجهیزات کامل امکان پذیر است.