مسجد سردار، معروف به مسجد ساعتلو

اگر به دنبال کشف گوشه ای از تاریخ و معماری بی نظیر در شهر ارومیه هستید مسجد سردار که به مسجد ساعتلو نیز شهرت دارد مقصدی جذاب برای شماست. این بنای تاریخی که یادگاری از دوران قاجار است با ویژگی های معماری خاص خود داستانی از هنر و ایمان را روایت می کند. در این محتوا شما را با ابعاد مختلف این مسجد آشنا می کنیم تا پیش از بازدید تصویری کامل از این نگین تاریخی ارومیه در ذهن داشته باشید و تجربه بازدیدتان غنی تر شود.

معرفی مسجد سردار

مسجد سردار یکی از بناهای مذهبی و تاریخی ارزشمند شهر ارومیه در استان آذربایجان غربی است. این مسجد که در بافت قدیمی شهر واقع شده به دلیل نصب ساعتی بزرگ بر سردر آن در گذشته در میان مردم محلی به نام مسجد ساعتلو نیز شناخته می شود. این بنا با معماری دوره قاجار محلی برای عبادت و همچنین جاذبه ای گردشگری برای علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ محسوب می شود.

تاریخچه مسجد سردار

بنای اولیه مسجد سردار در دوران قاجار توسط شخصی به نام عبدالصمدخان پدربزرگ عظیم السلطنه سردار احداث شد. بعدها در سال ۱۳۳۰ هجری قمری عظیم السلطنه سردار اقدام به مرمت و بازسازی این مسجد کرد. مهم ترین تغییر در این دوره نصب یک ساعت بزرگ بر سردر ورودی مسجد در سال ۱۳۳۱ هجری قمری بود که باعث شهرت مسجد به نام مسجد ساعتلو شد.

اگرچه ساعت اصلی در مرمت های اخیر از سردر برداشته شده است اما نام ساعتلو همچنان در میان اهالی ارومیه رایج است. این مسجد در طول سالیان متمادی شاهد تحولات و بازسازی های متعددی بوده تا به شکل امروزی خود درآمده و همچنان پذیرای نمازگزاران و بازدیدکنندگان باشد.

معماری مسجد سردار

معماری مسجد سردار ارومیه ترکیبی از سادگی و تزئینات ظریف دوره قاجار را به نمایش می گذارد. این مسجد از دو بخش اصلی و مجزا تشکیل شده است: شبستان بزرگ و شبستان کوچک. این تفکیک در طراحی امکان استفاده بهینه از فضا را برای کاربری های مختلف فراهم می کرده است. ساختار کلی بنا با استفاده از مصالح سنتی و بومی منطقه شکل گرفته است.

شبستان بزرگ

شبستان بزرگ بخش اصلی و وسیع تر مسجد سردار است که شکلی مستطیلی به ابعاد تقریبی ۲۲ در ۱۸ متر دارد. این شبستان محل اصلی اقامه نماز جماعت و برگزاری مراسم مذهبی است. در گوشه جنوب شرقی این بخش ۱۲ ستون سنگی با مقطع هشت ضلعی قرار دارند که سرستون های آن ها با ظرافت مقرنس کاری شده اند و زیبایی خاصی به فضا می بخشند. این ستون ها نقش مهمی در تحمل بار سقف دارند.

دیوارهای شبستان بزرگ تا ارتفاع حدود یک متری با کاشی های مربع شکل سبزرنگ پوشانده شده اند که جلوه ای سنتی و آرامش بخش ایجاد می کنند. بخش های بالاتر دیوارها و اطراف شبستان با کاشی های هفت رنگ مزین شده اند که نقش های متنوعی از گل و بوته بر روی آن ها دیده می شود و نشان دهنده هنر کاشی کاری دوره قاجار است.

سقف شبستان بزرگ نیز با رنگ سبز پوشیده شده بود که در مرمت های اخیر بخش هایی از آن به رنگ سفید درآمده است. با این حال طاق های سقف همچنان رنگ سبز خود را حفظ کرده اند و مهارت هنرمندان در چینش آجرها در رواق ها به وضوح قابل مشاهده است. نور شبستان از طریق پنجره هایی در ضلع های شمالی و جنوبی تأمین می شود. در گذشته این پنجره ها چوبی بودند و نورگیرهای کوچکی در بالای آن ها قرار داشت اما امروزه پنجره های آهنی جایگزین شده اند و برخی نورگیرها باقی مانده اند.

در انتهای شبستان بزرگ یک بالکن چوبی قرار دارد که به زیبایی با نقاشی ها و نوشته های مختلف تزئین شده است. این بالکن به طور سنتی به فضای بانوان اختصاص داشته است و دسترسی به آن از طریق پلکان امکان پذیر است. تزئینات این بخش شامل طرح های هندسی نقوش گیاهی و کتیبه های مذهبی است که جلوه ای معنوی به فضای عبادت بانوان می بخشد.

شبستان کوچک

شبستان کوچک در امتداد شبستان بزرگ قرار گرفته و از طریق یک ورودی به آن متصل می شود. این بخش ابعاد کوچک تری نسبت به شبستان اصلی دارد و از نظر طراحی کلی مشابه شبستان بزرگ است اما تزئینات آن به مراتب ساده تر است. در این شبستان خبری از کاشی کاری های پرنقش و نگار شبستان بزرگ نیست.

در ضلع جنوبی شبستان کوچک یک محراب ساده آجری تعبیه شده است که جهت قبله را مشخص می کند. در بخش غربی این شبستان نیز یک بالکن چوبی مشابه با بالکن شبستان بزرگ ساخته شده است. این بالکن نیز با تخته کوبی و تزئینات نقاشی و نوشته همراه است و برای استفاده بانوان در نظر گرفته شده است.

مصالح به کار رفته در مسجد سردار

در ساخت مسجد سردار ارومیه از مصالح سنتی و مقاوم رایج در دوره قاجار استفاده شده است. بخش عمده بنا با آجرهایی به ابعاد مشخص (معمولاً ۲۲×۲۲×۵ سانتی متر) ساخته شده است. ملات مورد استفاده در بنا ترکیبی از گچ و خاک است که در آن دوران برای استحکام بخشی به سازه ها کاربرد فراوانی داشته است.

تنها استثنا در استفاده از آجر و ملات گچ و خاک ۱۲ ستون موجود در شبستان بزرگ هستند که از جنس سنگ ساخته شده اند. این ستون های سنگی به دلیل نقش سازه ای مهم خود و نیاز به مقاومت بالا از مصالح متفاوتی بهره برده اند.

تزئینات مسجد سردار

تزئینات مسجد سردار ارومیه شامل کاشی کاری نقاشی و نوشته های مذهبی است. در شبستان بزرگ بخش پایینی دیوارها با کاشی های سبزرنگ ساده پوشیده شده اند در حالی که بخش های بالاتر و اطراف شبستان با کاشی های هفت رنگ با نقوش گل و بوته تزئین شده اند که جلوه ای بصری زیبا ایجاد می کنند. طاق های سقف شبستان بزرگ نیز با رنگ سبز پوشانده شده بودند.

بالکن های چوبی موجود در هر دو شبستان به ویژه شبستان بزرگ با نقاشی ها و نوشته های متنوعی آراسته شده اند. این تزئینات شامل طرح های هندسی نقوش گیاهی و آیات قرآنی یا اشعار مذهبی است که فضای داخلی مسجد را غنی تر کرده و هنر معماری اسلامی را به نمایش می گذارند.

دسترسی به مسجد سردار در ارومیه

مسجد سردار در بافت قدیمی و مرکزی شهر ارومیه قرار دارد بنابراین دسترسی به آن نسبتاً آسان است. بازدیدکنندگان می توانند با استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی مانند تاکسی یا اتوبوس یا حتی با خودروی شخصی به نزدیکی این مسجد برسند. موقعیت قرارگیری آن در یکی از راسته های بازار قدیمی امکان بازدید همزمان از سایر بخش های تاریخی شهر را نیز فراهم می کند.

آدرس مسجد سردار ارومیه

مسجد سردار در استان آذربایجان غربی شهر ارومیه خیابان امام خمینی (ره) و در راسته معروف غلام خان واقع شده است. این آدرس دسترسی به مسجد را برای علاقه مندان آسان می سازد و معمولاً با پرس وجو از کسبه محلی نیز می توان به راحتی آن را پیدا کرد.

بازدید از مسجد سردار ارومیه

بازدید از مسجد سردار ارومیه برای عموم آزاد است اما باید توجه داشت که این مسجد همچنان یک مکان فعال برای عبادت است. بنابراین بهترین زمان برای بازدید در ساعات برگزاری نماز است البته با رعایت شئونات و پوشش مناسب. ورود به مسجد رایگان است و بازدیدکنندگان می توانند از نزدیک با معماری و فضای معنوی آن آشنا شوند.

اطراف مسجد سردار

مسجد سردار در فاصله بسیار کمی از یکی دیگر از بناهای تاریخی مهم ارومیه یعنی مسجد جامع ارومیه قرار دارد. فاصله بین این دو مسجد تنها حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ متر است. این نزدیکی فرصت مناسبی را فراهم می کند تا بازدیدکنندگان بتوانند در یک برنامه از هر دو مسجد تاریخی دیدن کنند و با بخش های مختلف بافت قدیمی شهر ارومیه آشنا شوند. اطراف مسجد سردار شامل بخش هایی از بازار سنتی ارومیه نیز می شود که قدم زدن در آن می تواند تجربه دلنشینی باشد.

مسجد سردار کجاست؟

مسجد سردار در شهر ارومیه استان آذربایجان غربی در خیابان امام خمینی (ره) و راسته غلام خان واقع شده است.

مسجد سردار را چه کسی ساخت؟

بنای اولیه توسط عبدالصمدخان و سپس مرمت و نصب ساعت آن توسط عظیم السلطنه سردار در دوره قاجار انجام شد.

مسجد سردار از چه بخش هایی تشکیل شده است؟

این مسجد شامل دو بخش اصلی به نام های شبستان بزرگ و شبستان کوچک است.

نام دیگر مسجد سردار چیست؟

نام دیگر مسجد سردار مسجد ساعتلو است که به دلیل نصب ساعتی بر سردر آن در گذشته رایج شده است.