در جست وجوی اقتدار تمدنی ایران

یکی از ویژگی های دو قرن اخیر، خودآگاهی جمعی جامعه ایرانی نسبت به سابقه تمدنی درخشان این سرزمین است که این آگاهی معمولاً همراه با غبطه ای در خصوص عقب ماندگی ایران از قافله پیشرفت های بشری همراه بوده است. 

به گزارش ری رایت، محمدجواد اخوان در یادداشتی با عنوان در جست وجوی اقتدار تمدنی ایران در کانال خود در ایتا نوشت:

ایرانیان معمولاً وقتی از گذشته درخشان خود یاد می کنند به دو مولفه قدرت سیاسی و بین المللی (مربوط به دوره پیش از اسلام) و قدرت و مرجعیت علمی فرهنگی (دوره اسلامی) استناد می کنند و طی دو قرن گذشته احیای این دو سطح از اقتدار برای ایرانیان آرزویی بزرگ بوده است.

واقعیت آن است که از ابتدای قرن سیزدهم هجری شمسی آفتاب عظمت تمدنی ایران رو به غروب نهاد و متاسفانه دو سلسله حاکم بر این سرزمین، یعنی قاجار و پهلوی، نه تن ها در مقابل تحمیل انحطاط تمدنی مقاومتی نکردند، بلکه خود به نحوی شتاب دهنده این افول تمدنی و تاریخی نیز بودند.

در دوره قاجار طی جنگ ها و معاهدات تحمیلی بخش های بزرگی از فلات ایران از این کشور جدا شد و عملاً شاهان قاجار قدرت کافی برای حفظ تمامیت سرزمینی را نداشتند. علاوه بر این ها، تمایل برخی پادشاهان قاجار به تفریح و اروپاگردی عملاً موجب استقراض از قدرت های غربی و پذیرش امتیازات انحصاری آن ها می شد.

رضاشاه پهلوی نیز هرچند در ابتدا سواد و دانش کافی در خصوص تاریخ و تمدن ایرانی و اسلامی نداشت، اما تحت تاثیر مشاوران منورالفکرش با تمدن باستانی ایران آشنا شد و به نوعی تمایل برای حرکت به سوی بازیابی قدرت پیدا کرد، اما وجود دو نقطه ضعف در او و فرزندش مانع از آن شد که بتوانند در مسیر بازیابی عظمت تاریخی ایران حرکت جدی انجام دهند.

شکاف هویتی جدی که میان پهلوی ها و تمدن ایرانی اسلامی بود، مهم ترین مانع پیش روی آن ها بود. به تدریج و از اواسط دوره قاجار با نفوذ فرهنگ غربی و به ویژه استعمار و عوامل آن جریان های هویت زدا و هویت ستیز در قالب روشنفکری و امثال آن بروز و ظهور یافت و در دوره پهلوی اول با نوسازی زورمدارانه و سفارشی، تقابل با هویت اسلامی به وجه غالب نظام حکمرانی تبدیل شد. این روند در دوره پهلوی دوم نیز تداوم یافت و با به کارگیری ابزارهای فرهنگی گسترده تر نیز شد. در واقع هرچند پهلوی ها با گفتمان باستان گرایی به دنبال خلق پیشینه تمدنی برای خود بودند، اما با مبارزه با مولفه های هویتی عمیق جامعه ایرانی، روزبه روز از جامعه و فرهنگ و هویت آن فاصله گرفتند.

هرچند محمدرضا پهلوی خود را جانشین کوروش هخامنشی و به نوعی احیاگر قدرت او می دانست، اما فراموش کرده بود که او و پدرش هر دو تنها شاهان تاریخ ایران بودند که دست نشانده خارجی ها بودند. چه تحقیری برای ملتی که روزگاری طولانی بر بخش های متمدن کره خاکی نفوذ داشته است، از این بالاتر که مهره های گماشته سرنوشت او را در اختیار گیرند و مطابق میل و منافع غرب از تمامیت ارضی و منافع مادی این سرزمین چشم پوشی کنند. بدین ترتیب هرچند پهلوی ها در توهم تمدن بزرگ باستانی بودند، اما شکاف هویتی و تحقیر ملی ایرانیان که با هدایت و حمایت استعمارگران و عاملیت گماشتگان پهلوی تا نیمه قرن چهاردهم هجری شمسی توسعه می یافت، ایرانیان را روزبه روز از عظمت تاریخی و تمدنی خود دور ساخته و به ملتی وابسته و خودباخته نزدیک می کرد.

آنچه این روند تلخ و نامطلوب را منقطع ساخت، نهضتی بود که اتفاقاً از ژرفای هویت اسلامی ملی ایرانیان برخاسته بود و عزت و استقلال همه جانبه ملت ایران را مطالبه می کرد. آنچه در کلام و راه امام خمینی (ره) برجسته بود، پاسخی به سرخوردگی و تحقیر یک ملت سرافراز بود که به هیچ وجه خودباختگی و ذلت را نمی پذیرفت. ازاین روست که باید انقلاب کبیر اسلامی فراتر از یک دگرگونی سیاسی و جابه جایی در قدرت و در ساحت یک انقلاب تمدنی و نرم افزاری احیاگرانه تحلیل شود.

بر همین اساس است که انقلاب اسلامی با بازگشت به مولفه های اصیل هویتی ایرانی اسلامی، مسیر احیای هر دو عنصر قدرت سیاسی (در سطح ملی و فراملی) و قدرت علمی و فرهنگی (با حرکت شتابناک در مرزهای دانش) را در پیش گرفت. اکنون می توان رهاوردهای این ها را در قدرت راهبردی مقاومت در سطح منطقه و نیز پیشرفت های شگرف علمی و فناورانه ایران مشاهده کرد. اینکه ایران عزیز ما بر اساس ارزیابی موسسات بین المللی در میان 10 کشور برتر دنیا در حوزه علم و فناوری قرار گرفته است و نیز در سطح منطقه غرب آسیا هیچ تصمیم راهبردی بدون موافقت ایران ممکن نیست، نشانه های نخستین احیای این اقتدار تمدنی است. به امید آنکه با تلاش فرزندان انقلاب اسلامی اقتدار تمدنی ایران در سایر حوزه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و… نیز رخ نماید و مردم عزیزمان از دستاوردهای آن بهره مند شوند.

پایان خبر ری رایت