خلاصه کتاب اسوه اخلاق (مقدس ثانی) ( نویسنده مرتضی کرامتی مشکینی )

کتاب اسوه اخلاق (مقدس ثانی) اثر مرتضی کرامتی مشکینی، تصویری جامع از زندگی و منش آیت الله علی مشکینی، عارف و فقیه برجسته شیعه، را به مخاطبان ارائه می دهد. این اثر، نه تنها شرح حال یک عالم دینی است، بلکه راهنمایی عملی برای سلوک اخلاقی و معنوی محسوب می شود و آموزه هایی از زندگی پربار او را به نسل های امروز معرفی می کند.

در دنیای پرهیاهوی کنونی که الگوهای اخلاقی و معنوی کمتر مورد توجه قرار می گیرند، بازخوانی سیره بزرگان و گام نهادن در مسیر معرفت اندوزی از اهمیت بالایی برخوردار است. آیت الله مشکینی، که به حق مقدس ثانی لقب گرفته اند، نمادی از وارستگی، علم، عمل و زهد بودند. شناخت ابعاد گوناگون شخصیت ایشان نه تنها می تواند الهام بخش باشد، بلکه راهکارهای عملی برای خودسازی و رسیدن به کمال انسانی را پیش روی ما قرار می دهد. کتاب «اسوه اخلاق» با جمع آوری خاطرات، اندیشه ها و توصیه های این عالم ربانی، فرصتی مغتنم برای آشنایی با سبک زندگی و منش ایشان فراهم می آورد و به خواننده کمک می کند تا الگویی برای ارتقای روحی و معنوی خود بیابد.

زندگی نامه و سیر تحصیلی عارف بالله آیت الله مشکینی (ره)

شناخت ابعاد شخصیتی یک اسوه اخلاق، بدون نگاهی عمیق به ریشه ها و مسیر رشد او امکان پذیر نیست. آیت الله علی مشکینی، یکی از ستارگان درخشان حوزه علمیه قم، مراحل زندگی و تحصیل خود را با پشتکاری مثال زدنی و اخلاصی کم نظیر طی کردند. از دوران کودکی در روستایی کوچک تا رسیدن به مراتب عالی اجتهاد و فقاهت، هر قدم از زندگی ایشان درسی برای پویندگان علم و معرفت است.

دوران کودکی و خاستگاه

آیت الله مشکینی در سال ۱۳۰۰ شمسی در روستای «آلنی» از توابع مشکین شهر، در دامان خانواده ای مذهبی و کشاورز چشم به جهان گشودند. روستای آلنی، با آب و هوایی کوهستانی و مردمی سخت کوش و دین مدار، فضای مناسبی برای تربیت اولیه ای سرشار از ارزش های دینی و اخلاقی فراهم کرده بود. پدر ایشان، مرحوم حاج محمدعلی، مردی پرهیزگار و متدین بود که نقش بسزایی در شکل گیری شخصیت فرزندش داشت. از همان سال های ابتدایی زندگی، هوش سرشار و علاقه ی وافر به آموختن در وجود ایشان نمایان شد. تحصیلات ابتدایی را در مکتب خانه های سنتی زادگاه خود آغاز کردند و با وجود امکانات محدود آن دوران، به سرعت در یادگیری قرآن و دروس مقدماتی پیشرفت کردند. این دوران، پایه های مستحکم ایمان و اخلاق را در وجود ایشان نهادینه ساخت و مقدمه ای شد برای ورود به مسیری پربارتر در طلبگی.

مهاجرت و طلبگی

شور و شوق فراوان آیت الله مشکینی به کسب علم و معرفت، ایشان را در سنین جوانی به ترک زادگاه و عزیمت به حوزه های علمیه واداشت. ابتدا برای مدتی کوتاه در حوزه علمیه مشکین شهر به تحصیل مشغول شدند و سپس رهسپار قم، کانون علم و اجتهاد، گشتند. پس از تکمیل دروس مقدماتی و سطوح عالی در قم، برای بهره مندی از محضر اساتید بزرگ و عمق بخشیدن به دانش خود، عازم نجف اشرف، مهد فقاهت شیعه، شدند. این مهاجرت ها، نشان دهنده اراده پولادین ایشان در مسیر تحصیل علم بود. در نجف، به محضر استادان برجسته ای چون آیت الله سید ابوالقاسم خویی و آیت الله سید محمود شاهرودی راه یافتند و با جدیت و پشتکار فراوان، دروس خارج فقه و اصول را فرا گرفتند. عمق نگاه، دقت نظر و قدرت استدلال ایشان به گونه ای بود که به سرعت مورد توجه اساتید قرار گرفتند. پس از سال ها مجاهدت علمی، به درجه ی اجتهاد نائل آمدند و خود از مراجع تقلید و مجتهدین بزرگ زمان خویش شدند. دوران تحصیل ایشان در نجف، سرشار از ریاضت های علمی و معنوی بود؛ ایشان همواره بر این باور بودند که علم باید با عمل و تهذیب نفس همراه شود تا به ثمر بنشیند.

فعالیت های علمی و اجتماعی پس از بازگشت

پس از کسب مدارج عالی علمی، آیت الله مشکینی به قم بازگشتند و به تدریس در سطوح عالی حوزه علمیه مشغول شدند. کلاس های درس ایشان، به ویژه درس خارج فقه و اصول، از پربارترین و شلوغ ترین درس های حوزه بود و شاگردان بسیاری از محضر ایشان بهره مند می شدند. تربیت طلاب فاضل و متعهد، یکی از مهم ترین دغدغه های ایشان بود. علاوه بر تدریس، ایشان تألیفات ارزشمندی در زمینه های فقه، اصول، تفسیر و اخلاق از خود به جای گذاشتند که از جمله مهم ترین آن ها می توان به «مصطلحات الفقه»، «تفسیر المیزان» (حاشیه)، و «رساله توضیح المسائل» اشاره کرد. ایشان همچنین در دوران انقلاب اسلامی و پس از آن، نقش فعال و مؤثری در عرصه های سیاسی و اجتماعی ایفا کردند. عضویت در مجلس خبرگان رهبری و ریاست این مجلس برای چندین دوره، نشان دهنده اعتماد جامعه و نظام اسلامی به بصیرت و درایت ایشان بود. آیت الله مشکینی همواره در مسائل حساس انقلاب و کشور، موضعی قاطع و روشن داشتند و از هیچ کوششی برای دفاع از ارزش های اسلامی و انقلابی فروگذار نمی کردند. ایشان با بیانات و رهنمودهای خود، چراغ راهی برای مردم و مسئولین بودند و در دوران دفاع مقدس نیز با حمایت های معنوی و تشویق جوانان به حضور در جبهه ها، نقش پررنگی ایفا کردند.

سیمای اخلاقی و معنوی مقدس ثانی؛ جلوه های یک اسوه واقعی

آیت الله مشکینی به راستی اسوه ای از اخلاق اسلامی بودند و سیره عملی ایشان، آیینه تمام نمای تعالیم اهل بیت (علیهم السلام) محسوب می شود. زندگی ایشان مملو از فضائل و مکارم اخلاقی بود که هر یک درس بزرگی برای پویندگان راه خداست. این بخش از کتاب به تفصیل به این ویژگی ها می پردازد و نمونه های عینی از زهد، تواضع، عبودیت، مهربانی و شجاعت ایشان را به تصویر می کشد.

زهد و ساده زیستی

یکی از بارزترین ویژگی های اخلاقی آیت الله مشکینی، زهد و ساده زیستی ایشان بود. با وجود جایگاه علمی و اجتماعی بالا، ایشان همواره از تجملات و دنیازدگی پرهیز می کردند و زندگی بسیار بی آلایش و زاهدانه ای داشتند. منزل محقر، لباس ساده و غذای کم، نشانه هایی از اوج بی اعتنایی ایشان به دنیا بود. ایشان اعتقاد راسخ داشتند که عالِم باید در زندگی خود، نمونه ای از قناعت و پرهیز از دنیا باشد تا کلامش بر دل ها نشیند. نقل است که حتی پس از رسیدن به مرجعیت و ریاست مجلس خبرگان، در منزل استیجاری خود زندگی می کردند و از پذیرش هرگونه امتیاز مادی پرهیز داشتند. این رویه، نه تنها برای طلاب و اقشار جامعه، بلکه برای مسئولین نیز الگویی ارزشمند از خدمت خالصانه بدون وابستگی به دنیا محسوب می شد.

تواضع و فروتنی بی نظیر

فروتنی آیت الله مشکینی در برخورد با همگان، از دیگر صفات برجسته ایشان بود. با وجود مقام علمی و معنوی بلند، هیچ گاه ذره ای تکبر در وجودشان دیده نمی شد. ایشان با نهایت احترام و تواضع با مردم، طلاب، شاگردان و حتی خادمین خود رفتار می کردند. روایاتی متعدد از برخورد متواضعانه ایشان با اقشار مختلف جامعه وجود دارد که نشان می دهد ایشان خود را همچون دیگران می دانستند و از هرگونه برتری جویی و خودنمایی به شدت پرهیز می کردند. ایشان همیشه خود را خادم دین و مردم می دانستند و از عناوین و مناصب دنیوی دوری می جستند. این تواضع، از عمق ایمان و معرفت ایشان به حقارت دنیا و بزرگی پروردگار سرچشمه می گرفت.

عبودیت و مراقبه دائمی

زندگی آیت الله مشکینی سرشار از عبودیت و بندگی خالصانه در برابر خداوند بود. نماز شب، تلاوت قرآن، دعا و توسل به اهل بیت (علیهم السلام)، جزئی جدایی ناپذیر از برنامه روزانه ایشان محسوب می شد. ایشان همواره بر مراقبه نفس و حساب کشی از اعمال خود تأکید داشتند و این امر را کلید تهذیب و خودسازی می دانستند. توجه به اعمال قلبی و ظاهری، دقت در حلال و حرام و پرهیز از غفلت، از ارکان سلوک معنوی ایشان بود. ارتباط عمیق با خدا، در تمام لحظات زندگی ایشان ساری و جاری بود و این ارتباط، منبع آرامش و قدرت ایشان در رویارویی با مشکلات و مسائل مختلف بود.

صله رحم، مهربانی و اخلاق حسنه

یکی از فرماندهان منطقه نقل می کنند:

حضرت آیت الله مشکینی در آن زمان به دیارشان (روستای آلنی) می آمدند تا از خویشاوندان خود صله ارحام کنند. وقتی بعدها ما مطلع می شدیم ناراحت شده و به حضورشان می رسیدیم چرا به ما اطلاع داده نشده برای خیرمقدم گویی به محضرتان برسیم، به آرامی جواب می دادند: «لازم نیست به شماها زحمت بدهیم. برای صله ارحام آمده ایم.» اصلاً راضی به زحمت افتادن دیگران نبودند. بی آلایش و بدون محافظ به دیارشان می آمدند.

این خاطره، تنها نمونه ای از اهتمام ویژه ایشان به صله رحم و مهربانی با مردم است. آیت الله مشکینی به خوش رویی، گشاده رویی و عطوفت در برخورد با همگان معروف بودند. ایشان با سعه صدر به مشکلات مردم گوش می دادند و تا حد امکان برای حل آن ها می کوشیدند. اخلاق حسنه و رفتار نیکو با اطرافیان، از صفاتی بود که به وضوح در سیره ایشان مشاهده می شد و همین امر باعث محبوبیت فراوان ایشان در میان مردم شده بود.

شجاعت و بصیرت در دفاع از دین

در کنار تمامی فضائل اخلاقی، آیت الله مشکینی از شجاعت و بصیرت بی نظیری در دفاع از اصول دین و انقلاب برخوردار بودند. ایشان هیچ گاه در برابر انحرافات و کج روی ها سکوت نمی کردند و با مواضع قاطع خود، روشنگری می نمودند. در دوران ستم شاهی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همواره بر حفظ استقلال و عزت کشور و دفاع از ارزش های اسلامی تأکید داشتند. این شجاعت، نه از سر خودنمایی، بلکه از غیرت دینی و دغدغه حفظ اسلام و ولایت سرچشمه می گرفت و ایشان را به یکی از ارکان و استوانه های انقلاب اسلامی تبدیل کرده بود.

گلچینی از خاطرات آموزنده آیت الله مشکینی

خاطرات زندگی بزرگان، گنجینه های ارزشمندی هستند که نه تنها به شناخت ابعاد پنهان شخصیت آنان کمک می کنند، بلکه درس های عملی و کاربردی برای زندگی به ما می آموزند. کتاب «اسوه اخلاق» سرشار از چنین خاطراتی است که هر یک گوشه ای از منش و سیره آیت الله مشکینی را روایت می کنند. این خاطرات، ملموس و قابل درک هستند و به ما نشان می دهند که چگونه می توان در مسیر بندگی و علم آموزی گام برداشت.

خاطرات دوران تحصیل و اساتید

دوران تحصیل آیت الله مشکینی، مملو از تلاش های طاقت فرسا و پشتکار مثال زدنی بود. نقل است که ایشان در نجف اشرف، با وجود فقر مالی و دوری از وطن، ساعت های متمادی را صرف مطالعه و مباحثه می کردند. یکی از شاگردانشان تعریف می کند: «وقتی آیت الله مشکینی از دوران طلبگی خود در نجف صحبت می کردند، از سختی های معیشت می گفتند، اما هرگز گله مند نبودند. بلکه می فرمودند همین سختی ها، اراده ما را در راه تحصیل علم محکم تر می کرد.» ایشان به اساتید خود احترام فوق العاده ای می گذاشتند و همواره از آنان به نیکی یاد می کردند، حتی اگر در مسائل علمی با نظر ایشان مخالف بودند. این اهتمام به علم و ادب، میراثی گران بها برای طلاب جوان امروز است.

خاطراتی از سلوک فردی و معنوی

زندگی آیت الله مشکینی آمیخته با کرامات و حالات معنوی بود که ریشه در خلوص و عبودیت ایشان داشت. بسیاری از نزدیکان، شاهد توجهات خاص معنوی به ایشان بودند. یکی از فرزندانشان نقل می کند که: «پدرم در مواقع مهم زندگی، بخصوص در تصمیم گیری های حساس، بسیار متوسل به اهل بیت (علیهم السلام) می شدند. ما بارها دیدیم که چگونه مشکلات به ظاهر لاینحل، با توسل و توکل ایشان گشوده می شدند. ایشان هیچ گاه خود را صاحب کرامت نمی دانستند و تمام این عنایات را از فضل الهی و شفاعت ائمه (علیهم السلام) می شمردند.» این خاطرات نشان می دهد که چگونه یک انسان می تواند با تهذیب نفس و تقوای الهی، به مقام قرب الهی دست یابد و مورد عنایات خاص پروردگار قرار گیرد.

خاطراتی از مواجهه با مردم و حل مشکلات

آیت الله مشکینی، پناهگاه و ملجأ مردم بودند. ایشان با روی باز به استقبال افراد می رفتند و با صبر و حوصله به درد دل هایشان گوش می دادند. خاطرات بسیاری از دستگیری ایشان از نیازمندان، میانجی گری در اختلافات خانوادگی و حل و فصل دعاوی مردم نقل شده است. یکی از بازاریان قم می گوید: «بارها برای حل مشکلات مالی و خانوادگی به محضر ایشان می رسیدیم. با وجود مشغله های فراوان، هیچ گاه ما را ناامید نمی کردند و با راهنمایی های حکیمانه خود، گره از مشکلات ما می گشودند. ایشان به راستی پدر معنوی جامعه بودند.» این رفتار، جلوه ای از مسؤولیت پذیری عالِم در قبال مردم و نقش ایشان به عنوان پناهگاه معنوی و اجتماعی را به خوبی نشان می دهد.

خاطرات خانوادگی و تربیتی

علاوه بر ابعاد عمومی و علمی زندگی آیت الله مشکینی، خاطرات خانوادگی نیز گوشه هایی از زندگی خصوصی و نقش ایشان به عنوان پدر و همسر را بازگو می کند. ایشان با وجود مشغله های فراوان، هرگز از تربیت فرزندان و اهتمام به خانواده غافل نبودند. همسر ایشان نقل می کنند: «با وجود عظمت علمی و اجتماعی ایشان، در منزل بسیار مهربان و متواضع بودند. به ما و فرزندانمان درس تقوا و ساده زیستی می دادند و خودشان در این مسیر پیشرو بودند.» این بخش از خاطرات، تصویری کامل تر از شخصیتی چندبعدی ارائه می دهد که هم در اجتماع و هم در خانواده، اسوه ای بی بدیل بوده اند و بر اهمیت تربیت صحیح و ایجاد فضایی معنوی در محیط خانه تأکید دارند.

درس های اخلاقی و تربیتی بنیادین از نگاه آیت الله مشکینی

آیت الله مشکینی نه تنها با سیره عملی خود، بلکه با بیانات و رهنمودهای ارزشمندشان، درس های اخلاقی عمیقی به جامعه ارائه می دادند. این بخش از خلاصه کتاب اسوه اخلاق (مقدس ثانی) ( نویسنده مرتضی کرامتی مشکینی )، به بررسی مهم ترین مبانی فکری ایشان در زمینه اخلاق و تربیت می پردازد.

اهمیت تهذیب نفس و مراحل خودسازی

از نگاه آیت الله مشکینی، تهذیب نفس و خودسازی، سنگ بنای هرگونه پیشرفت معنوی و اجتماعی است. ایشان مراحل خودسازی را فرآیندی تدریجی و مداوم می دانستند که با توبه، مراقبه، محاسبه و تقوا آغاز می شود. به عقیده ایشان، انسان بدون پالایش درون، قادر به درک حقایق و رسیدن به سعادت واقعی نیست. ایشان بر این تأکید داشتند که هرکس باید همواره مراقب اعمال و نیات خود باشد و در پایان هر روز، به محاسبه نفس بپردازد تا از لغزش ها و اشتباهات خود آگاه شود و در صدد جبران برآید. این رویکرد، مسیری روشن برای تکامل فردی ترسیم می کند.

نقش علم و عمل در کمال انسانی

آیت الله مشکینی، همواره بر پیوند ناگسستنی علم و عمل تأکید داشتند. از دیدگاه ایشان، علم بدون عمل، همچون درختی بی ثمر است و عمل بدون علم نیز، انسان را به بیراهه می برد. ایشان معتقد بودند که وظیفه اصلی عالمان دینی، آموختن و عمل کردن به دانسته هاست تا خود الگویی برای دیگران باشند. ایشان در تمام دوران زندگی خود، نمونه ای بارز از این پیوند بودند؛ علم و دانش فراوان ایشان با تقوا و عمل صالح همراه بود و همین امر، به کلام ایشان اعتبار و نفوذی دوچندان می بخشید. این دوگانگی علم و عمل، در سیره ایشان به یکدیگر گره خورده بودند و هر یک، دیگری را تقویت می کرد.

راهکارهای عملی برای غلبه بر رذایل اخلاقی

یکی از جنبه های کاربردی آموزه های آیت الله مشکینی، ارائه راهکارهای عملی برای غلبه بر رذایل اخلاقی مانند تکبر، حسد و غیبت بود. ایشان برای مبارزه با تکبر، توصیه به تواضع عملی، یادآوری مبدأ و معاد و تفکر در ضعف های نفسانی می کردند. برای حسد، توجه به فضل الهی و پرهیز از مقایسه خود با دیگران را پیشنهاد می دادند و برای غیبت، به یادآوری آثار سوء آن در دنیا و آخرت و همچنین یادآوری حرمت مؤمن تأکید داشتند. این توصیه ها نشان دهنده بینش عمیق ایشان به نفس انسانی و ارائه راه حل های ملموس برای خودسازی بود.

اهمیت تقوا و ورع در تمامی ابعاد زندگی

تقوا و ورع، ستون فقرات اندیشه اخلاقی آیت الله مشکینی را تشکیل می داد. ایشان معتقد بودند که تقوا باید در تمامی ابعاد زندگی فردی، اجتماعی، علمی و سیاسی ساری و جاری باشد. تقوا صرفاً به پرهیز از گناهان کبیره محدود نمی شد، بلکه شامل مراقبت از حلال و حرام، رعایت حقوق دیگران، اخلاص در نیت و دوری از شبهات نیز می گردید. ورع نیز به معنای نهایت احتیاط در امور شرعی و دوری از هرگونه مشتبهات، ویژگی بارز سیره ایشان بود. ایشان همواره به طلاب و مردم توصیه می کردند که تقوا را سرلوحه تمام اعمال و تصمیمات خود قرار دهند تا رستگار شوند.

توصیه های کلیدی برای طلاب، دانشجویان و جوانان

آیت الله مشکینی نگاه ویژه ای به تربیت طلاب، دانشجویان و جوانان داشتند و توصیه های ارزشمندی برای این قشر مهم جامعه ارائه می دادند. به طلاب توصیه می کردند که علم را برای خدا و عمل به آن بیاموزند، از دنیاطلبی پرهیز کنند و همواره به تهذیب نفس بپردازند. به دانشجویان و جوانان نیز سفارش می کردند که در کنار تحصیل علم، به اخلاق و معنویت اهمیت دهند، هوشیار باشند و در برابر توطئه های دشمنان دین و انقلاب، با بصیرت و شجاعت ایستادگی کنند. ایشان آینده جامعه را در گرو تربیت جوانانی متعهد، متخصص و باایمان می دانستند.

توصیه های آیت الله مشکینی به مبلغین و جامعه اسلامی

آیت الله مشکینی به عنوان یک مرجع و عالم برجسته، دغدغه هدایت و روشنگری جامعه را داشتند و در این راستا، توصیه های مهمی به مبلغین و کلیت جامعه اسلامی ارائه می دادند. این توصیه ها، نه تنها در زمان حیات ایشان، بلکه امروز نیز می تواند چراغ راهی برای فعالان فرهنگی و دینی باشد.

ویژگی های مبلغ موفق

از نگاه آیت الله مشکینی، مبلغ موفق کسی است که ابتدا خود به آنچه می گوید عمل کند. ایشان بر اهمیت اخلاص در نیت، علم عمیق به معارف دینی، توانایی پاسخگویی به شبهات، و تواضع و دوری از خودنمایی تأکید داشتند. ایشان معتقد بودند که مبلغ باید با قلب های مردم ارتباط برقرار کند و این امر تنها با اخلاص و رفتار صادقانه میسر است. همچنین، توانایی تحلیل مسائل روز و ارائه راهکارهای مبتنی بر دین، از دیگر ویژگی های مهم مبلغ موفق شمرده می شد.

اهمیت تبلیغ عملی و الگو بودن مبلغ

آیت الله مشکینی بر این باور بودند که بهترین شیوه تبلیغ، تبلیغ عملی است. به عبارت دیگر، مردم از رفتار و سیره عملی مبلغ بیش از سخنان او تأثیر می پذیرند. مبلغ باید در زندگی شخصی و اجتماعی خود، نمونه ای از تقوا، ساده زیستی، اخلاق حسنه و پایبندی به اصول اسلامی باشد. ایشان با سیره خودشان، این اصل را به بهترین شکل ممکن به اثبات رساندند. الگوبودن مبلغ، باعث ایجاد اعتماد در مخاطبان می شود و زمینه پذیرش پیام دینی را فراهم می آورد.

ضرورت شناخت مسائل روز و آمادگی برای پاسخگویی به شبهات اعتقادی و اجتماعی

در دنیای امروز که اطلاعات به سرعت در حال گسترش است و شبهات اعتقادی و اجتماعی از طریق رسانه های مختلف ترویج می شود، آیت الله مشکینی بر ضرورت شناخت عمیق مسائل روز توسط مبلغین تأکید داشتند. ایشان معتقد بودند که مبلغ باید به روز باشد و با ابزارهای نوین ارتباطی آشنا شود تا بتواند به طور مؤثر با مخاطبان ارتباط برقرار کند. همچنین، آمادگی برای پاسخگویی مستدل و منطقی به شبهات، از ارکان اصلی فعالیت تبلیغی موفق بود تا ذهن جوانان در برابر حملات فکری دشمنان ایمن بماند.

مسئولیت های حوزه های علمیه و علما در هدایت و روشنگری جامعه

آیت الله مشکینی نقش حوزه های علمیه و علما را در هدایت و روشنگری جامعه بسیار مهم و حیاتی می دانستند. ایشان بر این تأکید داشتند که حوزه ها باید همواره پویایی علمی و اخلاقی خود را حفظ کنند، طلاب فاضل و متعهد تربیت نمایند و نیازهای فکری و معنوی جامعه را پاسخگو باشند. به عقیده ایشان، علما مسؤولیت سنگینی در قبال حفظ دین، ترویج معارف اسلامی و ایستادگی در برابر انحرافات دارند و نباید در انجام این وظیفه خطیر کوتاهی کنند. این مسؤولیت، نه تنها محدود به درس و بحث، بلکه شامل حضور فعال و تأثیرگذار در عرصه های اجتماعی و سیاسی نیز می شد.

نتیجه گیری

کتاب «اسوه اخلاق (مقدس ثانی)» نوشته مرتضی کرامتی مشکینی، بیش از یک زندگی نامه صرف، یک راهنمای عملی برای زندگی اخلاقی و معنوی است. این کتاب با ظرافت و دقت، ابعاد مختلف شخصیت عارف بالله، آیت الله علی مشکینی را به تصویر می کشد؛ شخصیتی که با زهد و ساده زیستی، تواضع بی نظیر، عبودیت خالصانه، مهربانی با مردم و شجاعت در دفاع از حق، الگویی بی بدیل از یک عالم ربانی را به نمایش می گذارد.

آیت الله مشکینی به راستی مصداق کامل اسوه اخلاق بودند و سیره ایشان گواهی است بر این حقیقت که با تهذیب نفس، پیوند علم و عمل و تقوای الهی می توان به کمال انسانی دست یافت. مطالعه این کتاب، فرصتی مغتنم برای آشنایی با سیره عملی یکی از بزرگان دین است که می تواند مسیر زندگی هر فرد را متحول سازد و به او در پیمودن راه سعادت یاری رساند. پیام اصلی این اثر، دعوت به خودسازی، معنویت گرایی و تلاش برای الگوبرداری از منش و آموزه های آن عالم بزرگوار است تا بتوانیم زندگی ای سرشار از فضیلت و معرفت داشته باشیم.