میزان مهریه قابل وصول چقدر است

سقف قانونی مهریه قابل وصول در ایران، به ویژه برای امکان جلب زوج، بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱، تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی است. مهریه مازاد بر این مقدار نیز قابل مطالبه است، اما امکان جلب وجود ندارد و وصول آن منوط به اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه است. در سال ۱۴۰۴ نیز این قانون پابرجا است.

مهریه یکی از حقوق مالی مهم زن در عقد نکاح است که از همان لحظه جاری شدن عقد به ملکیت او درمی آید. این حق که پشتوانه ای برای زندگی آینده زن محسوب می شود، در طول سالیان متمادی دستخوش تغییرات قانونی و رویه های قضایی شده است. همین امر موجب شده تا ابهامات و پرسش های فراوانی پیرامون میزان مهریه قابل وصول، نحوه مطالبه آن، و تفاوت های حقوقی انواع مهریه در ذهن افراد شکل گیرد. برخی شایعات و تصورات اشتباه نیز، به خصوص در مورد قانون جدید ۱۴ سکه، بر این پیچیدگی ها افزوده است. در ادامه این مقاله، تلاش می کنیم تا با زبانی ساده و در عین حال دقیق و مستند، به تمام جنبه های این موضوع حیاتی بپردازیم و راهنمایی جامع و به روزی را برای همگان فراهم آوریم.

مهریه چیست؟ آشنایی با مفاهیم بنیادی و انواع آن

برای درک صحیح میزان مهریه قابل وصول، ابتدا لازم است با تعریف و انواع آن در سیستم حقوقی ایران آشنا شویم. مهریه تنها یک تعهد مالی نیست، بلکه ریشه های عمیقی در فقه اسلامی و قانون مدنی دارد و نقش مهمی در استحکام بنیان خانواده ایفا می کند.

تعریف مهریه از منظر قانون مدنی (ماده ۱۰۷۸)

مطابق ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، «هر چیزی را که مالکیت داشته و مالیت داشته باشد، می تواند به عنوان مهریه قرار گیرد.» این تعریف به صراحت بیان می کند که مهریه، مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح، تعهد به پرداخت آن به زن می دهد. این مال می تواند عین معین، منفعت، دین یا حتی انجام کاری باشد. مهریه به محض جاری شدن عقد، به ملکیت زن درمی آید و او می تواند هر تصرفی که بخواهد در آن بکند، حتی اگر زندگی مشترک آغاز نشده باشد. این مالکیت، مستقل از وقوع رابطه زناشویی است و حق زن برای مطالبه آن، در تمام طول زندگی مشترک و پس از آن، پابرجا خواهد بود.

انواع مهریه در قانون مدنی

قانون مدنی ایران، سه نوع اصلی مهریه را بر اساس نحوه تعیین آن معرفی می کند که هر یک دارای احکام و شرایط خاص خود هستند:

مهرالمسمی: این نوع مهریه، رایج ترین شکل آن است که مقدار و نوع آن به صراحت در عقدنامه، با توافق زوجین، تعیین و مشخص می شود. مهرالمسمی باید مالی باشد که مالیت و ارزش اقتصادی داشته و قابل تملک باشد.

مهرالمثل: در صورتی که در هنگام عقد، مهریه ای برای زن تعیین نشده باشد یا مهریه تعیین شده باطل باشد (مانند زمانی که مهریه مالیت نداشته باشد) و زن و شوهر با یکدیگر نزدیکی کرده باشند، مهریه ای به زن تعلق می گیرد که به آن مهرالمثل می گویند. میزان مهرالمثل توسط دادگاه تعیین می شود و بر اساس عرف و عادت جامعه، وضعیت خانوادگی زن، تحصیلات، سن، و موقعیت اجتماعی و سایر شرایط مشابه او در نظر گرفته می شود. به عبارت دیگر، دادگاه بررسی می کند که زنی با مشخصات مشابه در شرایط مشابه، چه میزان مهریه دریافت می کند.

مهرالمتعه: این نوع مهریه زمانی مطرح می شود که در عقد دائم، مهریه ای تعیین نشده باشد و قبل از وقوع نزدیکی، طلاق رخ دهد. در این حالت، مرد موظف است مالی را به عنوان مهریه به زن بپردازد که میزان آن توسط دادگاه، با توجه به وضعیت مالی مرد (نه زن) تعیین می شود. هدف از مهرالمتعه، جبران بی مهری و عدم تعیین مهریه برای زن است تا او در این شرایط خاص متضرر نشود.

تفاوت حیاتی: مهریه عندالمطالبه در برابر مهریه عندالاستطاعه

یکی از مهم ترین تقسیم بندی ها در مهریه، تفاوت بین مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه است که تاثیر بسزایی در نحوه مطالبه و وصول آن دارد. این تفاوت ها در جدول زیر به صورت شفاف نشان داده شده است:

ویژگی	مهریه عندالمطالبه	مهریه عندالاستطاعه
تعریف	مهریه ای که زن می تواند هر زمان پس از عقد، آن را مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت است.	مهریه ای که مطالبه و وصول آن، منوط به توانایی مالی مرد است.
نحوه مطالبه	زن بدون نیاز به اثبات تمکن مالی مرد، می تواند آن را مطالبه کند.	زن تنها در صورت اثبات تمکن مالی مرد، می تواند مهریه را مطالبه کند.
بار اثبات تمکن مالی	بر عهده مرد است (در صورت ادعای اعسار).	بر عهده زن است (زن باید ثابت کند مرد توانایی پرداخت دارد).
امکان جلب	برای ۱۱۰ سکه اول، در صورت عدم پرداخت و عدم اعسار، امکان جلب وجود دارد.	امکان جلب وجود ندارد، حتی برای ۱۱۰ سکه.
مثال عملی	زن با مهریه ۱۰۰ سکه عندالمطالبه، می تواند بلافاصله آن را مطالبه کند. اگر مرد نپردازد، می تواند حکم جلب بگیرد.	زن با مهریه ۱۰۰ سکه عندالاستطاعه، باید ثابت کند مرد پول دارد تا بتواند مهریه را بگیرد و جلب هم نمی تواند کند.

سقف قانونی مهریه قابل وصول: تبیین ۱۱۰ سکه و فراتر از آن

برخی افراد تصور می کنند که قانون، میزان مهریه را به تعداد مشخصی محدود کرده و هر مهریه ای که بیش از آن مقدار باشد، باطل یا غیرقابل وصول است. این تصور اشتباه است و نیاز به شفاف سازی دارد. قانون مهریه را محدود نکرده، بلکه ضمانت اجرایی آن را تغییر داده است.

آیا قانون، مهریه را محدود کرده است؟ (رفع سوءتفاهم اولیه)

قانون گذار هیچ سقفی برای تعیین میزان مهریه در عقد نکاح قرار نداده است؛ یعنی زوجین می توانند هر میزان مهریه ای را توافق کنند. آنچه که قانون به آن پرداخته و محدودیت هایی برای آن قائل شده، نه اصل مهریه، بلکه ضمانت اجرایی و امکان حبس (جلب) مرد در صورت عدم پرداخت مهریه است. بنابراین، هیچ مهریه ای، حتی مهریه هزاران سکه ای، از نظر قانونی باطل نیست و زن حق مطالبه تمام آن را دارد؛ اما نحوه و امکان وصول آن، به خصوص در مورد بخش های مازاد بر ۱۱۰ سکه، متفاوت خواهد بود.

قانون ۱۱۰ سکه: جزئیات و ضمانت اجرا (ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱)

ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، محور اصلی بحث سقف مهریه و ضمانت اجرای آن است. این ماده به صراحت بیان می دارد: «چنانچه مهریه، وجه رایج (پول) یا طلا و سکه باشد، تا میزان ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن، مشمول ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی است و در صورت عدم پرداخت، مرد به درخواست زن، حبس خواهد شد. در خصوص مازاد بر ۱۱۰ سکه، وصول آن منوط به اثبات تمکن مالی مرد توسط زن است و در این صورت، حکم جلب صادر نخواهد شد.»

این ماده دارای دو بخش کلیدی است:

1. مهریه تا ۱۱۰ سکه: تا این سقف، قانون، حمایت قاطعی از زن دارد. اگر مرد از پرداخت مهریه تا ۱۱۰ سکه یا معادل آن امتناع کند و درخواست اعسار از پرداخت مهریه را ارائه ندهد یا دادخواست اعسار او توسط دادگاه رد شود، زن می تواند درخواست صدور حکم جلب (بازداشت) مرد را مطرح کند. در این بخش، بار اثبات عدم تمکن مالی بر عهده مرد است و دادگاه فرض را بر توانایی او در پرداخت می گذارد.

2. مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه: بخش مازاد بر ۱۱۰ سکه نیز کاملاً قابل مطالبه است و حق زن محسوب می شود. اما تفاوت عمده در ضمانت اجرای آن است. برای این قسمت از مهریه، زن نمی تواند درخواست حکم جلب مرد را بدهد. علاوه بر این، بار اثبات تمکن مالی مرد بر عهده زن است؛ یعنی زن باید مدارک و دلایلی به دادگاه ارائه دهد که نشان دهد مرد دارای اموال و دارایی های کافی برای پرداخت این بخش از مهریه است. در صورتی که زن نتواند تمکن مالی مرد را اثبات کند، مرد تکلیفی به پرداخت این بخش از مهریه نخواهد داشت، مگر اینکه خود مرد به میل خود یا در راستای توافقات دیگر، اقدام به پرداخت آن کند.

با وجود قانون ۱۱۰ سکه و امکان جلب، رویه جدید دادگاه ها و قوانین حمایتی از جمله قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی سال ۱۳۹۳، سبب شده تا در بسیاری از موارد و با درخواست اعسار از سوی زوج، حتی برای ۱۱۰ سکه نیز بلافاصله حکم جلب صادر نشود و دادگاه به تقسیط مهریه بپردازد. این تغییر رویه با هدف حبس زدایی صورت گرفته است.

مثال های عملی

• زنی با ۵۰ سکه مهریه: اگر مهریه زنی ۵۰ سکه باشد، این مقدار کاملاً در محدوده ۱۱۰ سکه قرار می گیرد. در صورت مطالبه و عدم پرداخت توسط مرد، زن می تواند درخواست حکم جلب مرد را بدهد، مگر اینکه مرد اعسار خود را اثبات کرده و دادگاه حکم به تقسیط بدهد.

• زنی با ۲۰۰ سکه مهریه: در این حالت، ۱۱۰ سکه اول مشمول همان قواعد بالا است. یعنی برای این ۱۱۰ سکه، اگر مرد پرداخت نکند و اعسار خود را اثبات نکند، زن می تواند حکم جلب او را بگیرد (هرچند که با رویه جدید دادگاه ها، اغلب به تقسیط می انجامد). اما برای ۹۰ سکه باقی مانده (مازاد بر ۱۱۰ سکه)، زن تنها زمانی می تواند آن را وصول کند که بتواند به دادگاه ثابت کند مرد تمکن مالی لازم برای پرداخت این ۹۰ سکه را دارد. در غیر این صورت، برای این ۹۰ سکه امکان جلب مرد وجود نخواهد داشت.

مراحل مطالبه مهریه: گام به گام از ثبت تا دادگاه

مطالبه مهریه، فرآیندی حقوقی است که زن می تواند از دو مسیر اصلی اقدام کند: از طریق اداره ثبت اسناد یا از طریق دادگاه خانواده. انتخاب هر مسیر به شرایط عقدنامه و وضعیت موجود بستگی دارد.

مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد

این روش برای مطالبه مهریه، به شرطی که عقدنامه رسمی باشد، مسیر سریع تر و کم هزینه تری محسوب می شود و در آن نیازی به اثبات تمکن مالی مرد نیست، مگر اینکه مرد خود ادعای اعسار کند.

• شرایط لازم: اساسی ترین شرط برای مطالبه مهریه از طریق ثبت، وجود عقدنامه رسمی است که در یکی از دفاتر رسمی ازدواج به ثبت رسیده باشد.

• مراحل عملی:

  1. مراجعه به دفترخانه: زن با در دست داشتن عقدنامه رسمی به دفترخانه ثبت ازدواجی که عقد در آنجا منعقد شده، مراجعه و درخواست صدور اجراییه می کند.

  2. صدور اجراییه: دفترخانه یک اجراییه صادر می کند و آن را به مرد ابلاغ می نماید. مرد ۱۰ روز مهلت دارد تا مهریه را پرداخت کند.

  3. معرفی اموال و توقیف: در صورت عدم پرداخت مهریه در مهلت مقرر، زن می تواند با معرفی اموال و دارایی های مرد (مانند ملک، خودرو، حساب بانکی، سهام، حقوق و مزایای کارمندی) به اداره ثبت، درخواست توقیف آن را نماید. در صورتی که اموال معرفی شده جزء مستثنیات دین نباشند، توقیف می شوند. از حقوق کارمندی، یک سوم در زمان تاهل و یک چهارم در زمان طلاق (تا زمانی که مرد همسر دیگری اختیار نکرده) قابل توقیف است.

  4. نیم عشر اجرایی: برای اجرای ثبت، نیم عشر (۵ درصد) از مبلغ مهریه به عنوان هزینه اجرایی دریافت می شود.

• مزایا و معایب این روش: مزیت اصلی این روش سرعت بالاتر و عدم نیاز اولیه به اثبات تمکن مالی مرد است. اما از معایب آن می توان به عدم امکان توقیف اموالی که به راحتی قابل شناسایی نیستند و همچنین عدم قابلیت رسیدگی به دعوای اعسار مرد (در این مرحله) اشاره کرد که در صورت درخواست اعسار از سوی مرد، پرونده به دادگاه ارجاع داده خواهد شد.

مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

این مسیر، جامع تر است و در مواردی که امکان مطالبه از طریق ثبت وجود ندارد یا زن به دلایل دیگری ترجیح می دهد از طریق دادگاه اقدام کند، مورد استفاده قرار می گیرد.

• چه زمانی نیاز به مراجعه به دادگاه است؟

  • در صورتی که عقدنامه غیررسمی باشد.

  • در صورتی که مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد.

  • زمانی که زن نتواند اموالی از مرد را به ثبت معرفی کند.

  • در صورتی که مرد دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تقدیم کرده باشد.

  • برای مطالبه مهرالمثل یا مهرالمتعه.

• مراحل عملی:

  1. تقدیم دادخواست: زن با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و تقدیم دادگاه خانواده می کند.

  2. تشکیل جلسه و رسیدگی: دادگاه زوجین را به جلسات رسیدگی دعوت می کند. در این مرحله، دادگاه به ادعاهای طرفین گوش می دهد و مدارک را بررسی می کند.

  3. رسیدگی به دعوای اعسار: اگر مرد ادعای عدم توانایی مالی (اعسار) کند، دادگاه به این دعوا نیز رسیدگی می کند و وضعیت مالی او را مورد بررسی قرار می دهد.

  4. صدور حکم و اجرای آن: پس از رسیدگی، دادگاه حکم به پرداخت مهریه (یکجا یا به صورت اقساط) صادر می کند. پس از قطعیت حکم، اجراییه صادر شده و زن می تواند با معرفی اموال مرد، نسبت به توقیف و وصول مهریه اقدام کند.

اعسار و تقسیط مهریه: حقوق مرد در شرایط عدم توانایی پرداخت

یکی از مهم ترین سازوکارهای قانونی برای حمایت از مردان در شرایط عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه، امکان درخواست اعسار و تقسیط مهریه است. این موضوع به خصوص با توجه به رویه های قضایی اخیر و با هدف حبس زدایی اهمیت دوچندانی پیدا کرده است.

درخواست اعسار چیست و چه کسانی می توانند درخواست دهند؟

اعسار در لغت به معنای تنگدستی و ناتوانی مالی است. در اصطلاح حقوقی، درخواست اعسار به این معناست که فرد (زوج) توانایی پرداخت یکجای بدهی مالی خود (در اینجا مهریه) را ندارد و از دادگاه می خواهد که این ناتوانی مالی را تایید کرده و حکم به تقسیط دین صادر کند. هر مردی که محکوم به پرداخت مهریه شده و توانایی پرداخت یکباره آن را ندارد، می تواند درخواست اعسار را به دادگاه تقدیم کند.

این درخواست می تواند همزمان با رسیدگی به دعوای مطالبه مهریه، یا پس از صدور حکم قطعی پرداخت مهریه، مطرح شود. مرد می تواند به محض ابلاغ اجراییه مهریه (چه از طریق ثبت و چه دادگاه)، دادخواست اعسار خود را تقدیم کند. اگر دادخواست اعسار قبل از صدور حکم نهایی مهریه مطرح شود، دادگاه به هر دو موضوع همزمان رسیدگی خواهد کرد.

فرآیند اثبات اعسار در دادگاه

اثبات اعسار یک فرآیند دقیق حقوقی است و صرف ادعای ناتوانی مالی کفایت نمی کند. مردی که ادعای اعسار می کند، باید مدارک و مستنداتی دال بر ناتوانی مالی خود به دادگاه ارائه دهد. این مدارک شامل موارد زیر است:

1. لیست اموال و دارایی ها: مرد باید لیستی از تمام اموال منقول و غیرمنقول، وجوه نقد، حساب های بانکی، مطالبات از اشخاص دیگر، و هرگونه دارایی دیگری که در مالکیت اوست، ارائه دهد. این لیست باید شامل هر مالی باشد که ارزش اقتصادی دارد.

2. وضعیت درآمد: مرد باید میزان درآمد ماهیانه خود از هر منبعی (شغل، اجاره، حقوق بازنشستگی و غیره) را به دادگاه اعلام کند و در صورت لزوم، مدارک مربوطه مانند فیش حقوقی یا گواهی از کارفرما را ارائه دهد.

3. شهادت شهود: معمولاً برای اثبات اعسار، شهادت حداقل دو نفر شاهد معتبر که از وضعیت مالی و معیشتی مرد اطلاع کافی دارند، ضروری است. این شهود باید در دادگاه حاضر شوند و شهادت دهند که مرد قادر به پرداخت یکجای مهریه نیست.

4. مستندات دیگر: هرگونه مدرکی که نشان دهنده بدهی های دیگر مرد، هزینه های ضروری زندگی، تعداد افراد تحت تکفل، و وضعیت خاص معیشتی او باشد (مانند بیماری، اعتیاد و غیره) می تواند در اثبات اعسار مؤثر باشد.

دادگاه پس از بررسی دقیق این مستندات و اظهارات طرفین و شهود، تصمیم گیری می کند که آیا ادعای اعسار مرد صحیح است یا خیر.

نحوه تقسیط مهریه توسط دادگاه

در صورتی که دادگاه اعسار مرد را احراز کند، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. نحوه تقسیط مهریه به عوامل مختلفی بستگی دارد و تعیین آن کاملاً در اختیار قاضی است:

• پیش پرداخت (پیش قسط): در بسیاری از موارد، دادگاه مرد را مکلف به پرداخت مبلغی به عنوان پیش قسط مهریه می کند. این مبلغ معمولاً بر اساس توانایی مالی فعلی مرد و میزان مهریه تعیین می شود و می تواند از یک تا چند سکه باشد.

• اقساط ماهانه: پس از تعیین پیش قسط، دادگاه میزان اقساط ماهانه را مشخص می کند. این اقساط نیز با توجه به درآمد مرد، هزینه های زندگی ضروری او، تعداد افراد تحت تکفل و سایر بدهی ها تعیین می شود. ممکن است قسط ماهیانه نیم سکه، یک سکه، یا حتی کسوراتی از حقوق باشد. هدف این است که پرداخت مهریه، منجر به از هم پاشیدن زندگی عادی مرد نشود.

• شاخص سالانه بانک مرکزی: در صورتی که مهریه وجه نقد باشد و زن درخواست مطالبه آن را داشته باشد، میزان آن بر اساس شاخص قیمت سالانه بانک مرکزی از تاریخ عقد تا تاریخ مطالبه، تعدیل و محاسبه می شود تا ارزش واقعی مهریه حفظ شود. این موضوع در مورد سکه نیز به طور ضمنی در نظر گرفته می شود.

پیامدهای عدم پرداخت اقساط

رای تقسیط مهریه، یک حکم قضایی است و عدم اجرای آن پیامدهای جدی برای مرد خواهد داشت. در صورتی که مرد اقساط تعیین شده توسط دادگاه را به موقع پرداخت نکند، زن می تواند با مراجعه به واحد اجرای احکام، درخواست صدور حکم جلب مرد را برای اقساط معوقه بدهد. در این حالت، مرد به دلیل عدم اجرای حکم دادگاه بازداشت خواهد شد تا اقساط معوقه را پرداخت کند یا ترتیبی برای پرداخت آن بدهد. این موضوع نشان می دهد که اعسار و تقسیط، به معنای لغو تعهد پرداخت مهریه نیست، بلکه تنها شیوه پرداخت را تغییر می دهد.

ابهامات رایج: قانون جدید مهریه ۱۴ سکه و دیگر تصورات اشتباه

در سالیان اخیر، اخبار و شایعات زیادی در مورد تغییرات قریب الوقوع در قانون مهریه منتشر شده که بخش قابل توجهی از آن ها با واقعیت های قانونی فاصله دارد. شفاف سازی این ابهامات برای جلوگیری از سردرگمی افراد ضروری است.

شفاف سازی در مورد قانون جدید مهریه ۱۴ سکه

یکی از رایج ترین شایعاتی که در سال های اخیر به گوش می رسد، تصویب قانون جدید مهریه ۱۴ سکه است. باید به صراحت و قاطعیت اعلام کرد که این طرح تاکنون (تا سال ۱۴۰۴) به تصویب نهایی نرسیده و جنبه قانونی ندارد. این طرح یا مشابه آن، ممکن است در کمیسیون های قضایی مجلس در حال بررسی باشد، اما تا زمانی که تمام مراحل قانونی شامل تصویب در صحن علنی مجلس، تایید شورای نگهبان و ابلاغ رسمی را طی نکند، به قانون تبدیل نخواهد شد. بنابراین، تمامی ازدواج های رسمی بر اساس قوانین فعلی (از جمله ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱) و با محوریت ۱۱۰ سکه برای ضمانت اجرایی حبس (و رویه حبس زدایی از طریق اعسار و تقسیط) اعتبار دارند و تصور کاهش مهریه به ۱۴ سکه، کاملاً اشتباه است.

آیا خیانت زن باعث از بین رفتن مهریه می شود؟ (پاسخ قاطع: خیر)

یکی دیگر از تصورات اشتباه رایج این است که اگر زن مرتکب خیانت یا زنا شود، حق مهریه خود را از دست می دهد. پاسخ قاطع حقوقی به این سوال خیر است. مهریه حقی است که به محض جاری شدن عقد نکاح به زن تعلق می گیرد و هیچ یک از تخلفات اخلاقی زن، حتی اگر در دادگاه ثابت شود، نمی تواند این حق را از او سلب کند. مهریه تنها در چند حالت خاص از بین می رود یا کاهش می یابد که عبارتند از: بذل (بخشیدن) مهریه توسط زن، فوت زن قبل از نزدیکی در عقد دائم، یا طلاق قبل از نزدیکی که در آن زن مالک نصف مهریه می شود. بنابراین، حتی اگر زن به دلیل خیانت محکومیت کیفری پیدا کند، همچنان حق مطالبه مهریه خود را خواهد داشت.

تاثیر درخواست طلاق از جانب زن بر مهریه

تصور دیگری وجود دارد که اگر زن درخواست طلاق دهد، از مهریه خود محروم می شود یا میزان آن کاهش می یابد. این نیز به طور کلی اشتباه است. درخواست طلاق از سوی زن، فی نفسه تاثیری بر حق او برای مطالبه مهریه ندارد. زن حتی اگر خود متقاضی طلاق باشد، همچنان می تواند تمام مهریه خود را مطالبه کند.

تنها استثنا در این زمینه، مربوط به طلاق خلع یا مبارات است. در این نوع طلاق، زن به دلیل کراهت از شوهر، مالی را به او می بخشد (که معمولاً تمام یا قسمتی از مهریه است) تا رضایت شوهر را برای طلاق جلب کند. در این صورت، میزان مهریه ای که زن می بخشد، دیگر قابل مطالبه نخواهد بود. اما این امر به اختیار خود زن و در راستای توافق برای طلاق است و نه به دلیل سلب قانونی مهریه.

مهریه و مستثنیات دین

هنگامی که زن برای وصول مهریه خود اقدام می کند و قصد توقیف اموال مرد را دارد، باید به مفهوم مستثنیات دین توجه شود. مستثنیات دین اموالی هستند که قانون گذار توقیف آن ها را ممنوع کرده است تا زندگی حداقلی فرد بدهکار (مرد) مختل نشود. این اموال شامل موارد زیر است:

• منزل مسکونی که عرفاً در شان محکوم علیه (مرد) در حد نیاز است.

• لوازم ضروری زندگی (اثاثیه منزل) مورد نیاز محکوم علیه و افراد تحت تکفل او.

• ابزار و وسایل کار و کسب و حرفه مورد نیاز برای امرار معاش محکوم علیه (مانند خودروی تاکسی یا ابزار یک صنعتگر).

• کتب و ابزار علمی و پژوهشی مورد نیاز.

• تلفن و سایر تجهیزات ارتباطی ضروری.

• مبالغی که به عنوان ودیعه مسکن اجاره ای به موجر پرداخت شده است، در صورتی که برای تامین حداقل مسکن ضروری باشد.

بنابراین، زن نمی تواند برای وصول مهریه خود، این دسته از اموال مرد را توقیف کند. شناسایی و تفکیک مستثنیات دین از سایر اموال، اغلب نیاز به دانش حقوقی دارد.

نکات حقوقی تکمیلی و کاربردی

در کنار قوانین اصلی مهریه، آگاهی از برخی نکات تکمیلی و کاربردی می تواند در مواجهه با پرونده های مهریه بسیار راهگشا باشد.

مهریه بعد از فوت زوج یا زوجه: نحوه مطالبه توسط ورثه

حق مهریه با فوت هیچ یک از زوجین از بین نمی رود. اگر زن فوت کند، ورثه او (فرزندان، پدر و مادر، و خود شوهر به نسبت سهم الارث) می توانند مهریه او را از ترکه (اموال) مرد مطالبه کنند. به همین ترتیب، اگر مرد فوت کند، زن (به عنوان بستانکار) می تواند مهریه خود را از ترکه مرد، قبل از تقسیم ارث بین سایر ورثه، مطالبه و وصول کند. در این حالت، زن نیز به عنوان یکی از ورثه مرد، سهم خود را از باقی مانده ترکه دریافت خواهد کرد.

تاثیر بخشش مهریه (بذل مهریه) و طلاق خلع

زن می تواند با اراده خود، تمام یا قسمتی از مهریه خود را به مرد ببخشد. این عمل به بذل مهریه معروف است و پس از آن، زن دیگر حق مطالبه مهریه بخشیده شده را نخواهد داشت. بذل مهریه می تواند در قالب یک سند رسمی یا عادی انجام شود. در طلاق خلع، زن برای کسب رضایت شوهر به طلاق، مالی را (که اغلب همان مهریه است) به او می بخشد. در این نوع طلاق، تا زمانی که زن از بذل خود رجوع نکرده باشد، مرد نیز حق رجوع به زندگی را ندارد.

شاخص قیمت سالانه بانک مرکزی و محاسبه مهریه وجه نقد

مطابق تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی: «چنانچه مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تعیین مهریه نسبت به سال پرداخت که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود، محاسبه و پرداخت خواهد شد.» این بدان معناست که اگر مهریه به صورت وجه نقد (ریال) تعیین شده باشد، ارزش آن بر اساس نرخ تورم و شاخص های بانک مرکزی تعدیل می شود تا قدرت خرید آن حفظ شود. این شاخص هر ساله توسط بانک مرکزی اعلام و در محاسبه مهریه های نقدی توسط دادگاه ها ملاک عمل قرار می گیرد.

اهمیت مشاوره حقوقی با وکیل متخصص خانواده

با توجه به پیچیدگی های قوانین مهریه و تفاوت رویه های قضایی در موارد مختلف، مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. یک وکیل مجرب می تواند با بررسی دقیق شرایط پرونده، بهترین راهکار حقوقی را به موکل خود ارائه دهد، از تضییع حقوق او جلوگیری کند، و فرآیند مطالبه یا دفاع در برابر مهریه را به صورت صحیح و موثر پیش ببرد. چه زن و چه مرد، قبل از هرگونه اقدام حقوقی، باید از مشاوره های تخصصی بهره مند شوند.

آگاهی کامل از حقوق و تکالیف مربوط به مهریه، نه تنها می تواند در زمان بروز اختلاف راهگشا باشد، بلکه در زمان عقد نکاح و تعیین مهریه نیز به زوجین کمک می کند تا با دیدی بازتر و مسئولانه تر تصمیم گیری کنند و از بروز مشکلات آتی پیشگیری نمایند.

سوالات متداول

اگر مرد هیچ مالی نداشته باشد، زن چقدر مهریه می تواند بگیرد؟

اگر مرد هیچ مالی به جز مستثنیات دین (اموالی که قابل توقیف نیستند) نداشته باشد و اعسار او در دادگاه ثابت شود، دادگاه مهریه را تقسیط خواهد کرد. در این صورت، مرد موظف به پرداخت پیش قسط و اقساط ماهانه بر اساس توانایی مالی اش (حتی اگر بسیار ناچیز باشد) خواهد بود. به عنوان مثال، ممکن است دادگاه پرداخت یک چهارم یا یک سوم حقوق ماهیانه او را تعیین کند، یا اقساطی مانند نیم سکه یا یک سکه در هر چند ماه را در نظر بگیرد. پس، زن در نهایت تمام مهریه خود را (به صورت تقسیطی و طولانی مدت) دریافت خواهد کرد، اما مدت زمان وصول آن ممکن است بسیار طولانی شود.

آیا برای مهریه بالای ۱۱۰ سکه، مرد زندانی می شود؟

خیر، بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱، برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، امکان صدور حکم جلب (حبس) وجود ندارد. حتی برای ۱۱۰ سکه اول نیز، در صورت ارائه دادخواست اعسار از سوی مرد و اثبات آن در دادگاه، معمولاً دادگاه حکم به تقسیط مهریه می دهد و مرد زندانی نمی شود. هدف قانون حبس زدایی و جلوگیری از زندانی شدن مرد به دلیل ناتوانی مالی است. بنابراین، زندانی شدن مرد به دلیل مهریه بسیار نادر و تنها در صورت عدم ارائه دادخواست اعسار یا رد آن و همچنین عدم پرداخت مهریه تا ۱۱۰ سکه رخ می دهد.

آیا مهریه عندالاستطاعه هم قابل تقسیط است؟

بله، مهریه عندالاستطاعه نیز می تواند تقسیط شود. ماهیت عندالاستطاعه بودن مهریه به این معناست که وصول آن منوط به اثبات توانایی مالی مرد است. اگر زن بتواند توانایی مالی مرد را برای پرداخت مهریه (حتی بخشی از آن) اثبات کند، دادگاه حکم به پرداخت می دهد. در این مرحله، اگر مرد ادعا کند که نمی تواند تمام مبلغ اثبات شده را یکجا بپردازد، می تواند درخواست اعسار و تقسیط کند. دادگاه با بررسی شرایط، پرداخت مهریه عندالاستطاعه را نیز به صورت اقساط تعیین می کند.

هزینه دادرسی برای مطالبه مهریه چقدر است؟

هزینه دادرسی برای مطالبه مهریه بسته به مسیر انتخابی (ثبت یا دادگاه) و میزان مهریه متفاوت است. اگر مطالبه از طریق اجرای ثبت باشد، زن باید «نیم عشر اجرایی» (۵ درصد از مبلغ مهریه) را بپردازد که این مبلغ ابتدا توسط زن پرداخت می شود و سپس از مرد قابل مطالبه است. اگر مطالبه از طریق دادگاه باشد، هزینه دادرسی بر اساس نرخ های قوه قضاییه و بر مبنای مبلغ مهریه تعیین می شود. این هزینه در ابتدای کار توسط زن پرداخت می شود و در صورت پیروزی در دعوا، مرد به پرداخت آن محکوم خواهد شد. معمولاً برای مهریه های با میزان بالا، ابتدا یک دهم درصد از مهریه به عنوان هزینه دادرسی پرداخت می شود.

اگر زن در دوران عقد (قبل از عروسی) مهریه خود را مطالبه کند، حکم چیست؟

مهریه به محض جاری شدن عقد نکاح، به ملکیت زن درمی آید و او می تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند، حتی اگر هنوز زندگی مشترک آغاز نشده و عروسی نکرده باشند. در صورتی که مطالبه مهریه قبل از وقوع نزدیکی باشد و طلاق اتفاق بیفتد، زن مالک نصف مهریه خواهد بود و مرد موظف به پرداخت نصف آن است. اما اگر نزدیکی واقع شده باشد، زن مالک تمام مهریه است. پس، زن در دوران عقد نیز حق مطالبه کامل مهریه خود را دارد و مرد موظف به پرداخت آن (تمام یا نصف، بسته به وقوع نزدیکی و اتمام زندگی مشترک) است.